تاثیر بسترهای مختلف کشت روی رشد، عملکرد و کیفیت خیار گلخانهای در کشت بدون خاک:
چکیده

برای تعیین اثرات چند بستر کشت روی رشد، عملکرد و کیفیت خیار گلخانهای و نیز امکان استفاده از پوستهبرنج در کشتهاي بدون خاک، آزمایشی با استفاده از چهار بستر پیت، پرلیت، مخلوط پرلیت+پوستهبرنج (1:1 حجمی) و پوستهبرنج خالص در طی فصل کشت پاییزه سال 1382 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان به اجرا درآمد. نتایج نشان داد که بسیاری از پارامترهای رشد و عملکرد به طور معنیداری تحت تاثیر بسترهای کشت قرار گرفت. بیشترین ارتفاع گیاه (78/3 متر)، وزن تر اندام هوایی (53/0 کیلوگرم)، عملکرد کل (78/9 کیلوگرم در متر مربع)، تعداد میوه در متر مربع (38/102) و میانگین وزن میوه در هر بوته (33/95 گرم) از بستر پیت بدست آمد و کمترین ميزان اين صفات به ترتیب با 3/3 متر، 41/0 کیلوگرم، 95/5 کیلوگرم، 06/69 میوه در متر مربع و 68/84 گرم مربوط به بستر پوستهبرنج خالص بود. اختلاف معنیداری بین دو بستر پرلیت و مخلوط پرلیت+پوستهبرنج از نظر صفات ذکر شده مشاهده نگردید. همچنین صفات کیفی میوه نظیر طول، قطر و مواد جامد محلول میوه تفاوت معنیداری بین بسترهای مورد آزمایش نشان نداد. به طور کلی نتایج حاکی از این بود که بستر مخلوط پرلیت+ پوستهبرنج را به دلیل عملکرد قابل توجه (13/8 کیلوگرم در متر مربع) و ارزان بودن آن نسبت به پیت و حتی پرلیت خالص میتوان به عنوان بستر کشت بدون خاک توصیه کرد.

واژههاي كليدي: خيار گلخانهاي، بستر كشت، كشت بدون خاك، عملكرد، كيفيت.

 

 

مقدمه

خيار (Cucumis sativus L.) يكي از مهمترين محصولات گلخانه‌اي در ايران محسوب مي‌شود. از اينرو توسعه روش‌هاي نوين براي افزايش عملكرد و كيفيت آن، مي‌تواند نقش مهمي در افزايش بهره‌وري گلخانه‌هاي فعال در امر توليد اين محصول داشته باشد. يكي از روش‌هاي جديد، كشت بدون خاك است. وجود مزیتهايی نظیر كنترل تغذيه گياه، امكان افزايش تراكم كاشت، كاهش بروز بيماري‌ها و آفات و افزايش كميت و كيفيت محصول نسبت به کشت خاکی موجب رويكرد توليدكنندگان محصولات باغباني به استفاده از اين روش شده است [10]. بنظر می­رسد از بين انواع روش‌هاي كشت بدون خاك، كشت در مواد دانهبندي شده1 بهترين گزينه براي توليد محصولاتی مانند خیار و گوجهفرنگی باشد [7]. در اين روش از بسترهاي آلي و معدني براي پرورش گياه استفاده ميشود. خصوصيات مواد مختلف مورد استفاده به عنوان بستر كشت، اثرات مستقيم وغير مستقيمي روي رشد و توليد محصول مي‌گذارد و انتخاب بستر مناسب يكي از مهمترين عوامل موثر در موفقيت توليد در كشت بدون خاك است [12]. ايندن و تورس[1] (2004) با مقايسه بسترهاي پشم سنگ، پرليت+پوسته‌برنج كربونيزه، پوست سرو و الياف نارگيل بيشترين عملكرد گوجه فرنگي را در بستر پرليت+پوسته ‌برنج كربونيزه گزارش كردند [4]. لي و همكاران[2] (1999) در بين بسترهاي پرليت، پرليت+پوسته‌برنج، پرليت+پوسته‌برنج كربونيزه و پوسته‌برنج خالص، بستر پرليت و پس از آن مخلوط پرليت+پوسته‌برنج كربونيزه را بهترين بستر براي پرورش هيدروپونيك خيار معرفي كردند [6]. گول[3] (1996) در بررسي تاثير بسترهاي متفات روي خيار، بيشترين و كمترين عملكرد را به ترتيب از بسترهاي پيت و پوسته برنج به دست آورد [2]. محققين مختلفي نيز گزارش كردهاند كه بسترهاي كشت تاثير چنداني روي صفات كيفي محصول نميگذارد ‌‍‌[1،6و8]. با توجه به نتايج گزاش شده، اين تحقيق با هدف مقایسه اثر چند ماده آلی و معدنی در عملكرد و برخي صفات كيفي خيار و همچنين امکان استفاده از پوسته برنج به عنوان بستر کشت انجام شده است.

مواد و روش‌ها

اين آزمايش در گلخانه تحقیقاتی دانشكده علوم كشاورزي دانشگاه گيلان به صورت كشت پاييزه از شهريور تا دي ماه سال 1382 به اجرا درآمد. از خيار رقم `Rubah-R´ به عنوان ماده گیاهی و بسترهای (1) پیت، (2) پرلیت، (3) پوسته برنج و (4) پرلیت+پوسته برنج (1/1 حجمی) به عنوان بسترهای مورد آزمایش استفاده شد. 

بذور خيار در گلدانهای پلاستیکی به قطر 10 و ارتفاع 12 سانتیمتر حاوی بستر مخلوط پرليت+پيت (1/1 حجمي) كشت شد و تنظيم دما و مراقبتهاي لازم تا رسيدن نشاها به مرحله انتقال انجام گرديد. سيستم كشت در اين آزمايش به صورت كيسه‌اي بود. بدين صورت كه كيسه‌هاي پلي‌اتيلن به طول 1 متر و عرض 30 سانتيمتر براي كاشت دو بوته طراحي شد [2]. پس از پر كردن كيسه‌ها با بسترهای مورد آزمایش، دهانه آنها كاملاً مسدود شده و سپس به صورت دو رديفه و با فاصله 50×50×80 سانتيمتر در كف گلخانه چيده شد. نشاها سه هفته بعد از كاشت بذور و در مرحله 4-3 برگي به درون كيسههاي حاوي بسترهاي كشت انتقال يافت [3]. محلول غذايي طيق فرمول توصيه شده جنسن و كولينز (1985) و از طريق سیستم آبياري قطره‌اي در اختيار گياهان قرار گرفت [5]. برداشت ميوه‌ها از اول آبان 1382 شروع شده و تا 15 آذرماه ادامه يافت. در مجموع 12 برداشت انجام شد. دادههای مربوط به عملکرد کل، عملکرد بازارپسند، عملکرد غیر بازارپسند، تعداد میوه در واحد سطح، میانگین وزن تک میوه، قطر، طول و میزان مواد جامد محلول عصاره میوه و در پايان دوره برداشت، قطر ساقه، ارتفاع نهايي گياه و وزن تر اندام هوايي ثبت گردید. اين آزمايش به صورت طرح كاملاً تصادفي با چهار تكرار اجرا شد. تجزيه و تحليل كليه داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماري SAS و مقايسه ميانگينها با استفاده از آزمون چند دامنه‌اي دانكن در سطح احتمال 1و 5 درصد انجام شد. 

 

نتايج و بحث

رشد، عملکرد و اجزای عملکرد

تجزیه واریانس کلی دادهها نشان داد که تاثیر بسترهاي كشت روي صفات ارتفاع نهايي، عملكرد کل، عملکرد بازار پسند و تعداد میوه در سطح احتمال 1% و روی وزن تر اندام هوایی در سطح 5% معنیدار بود اما تاثیر معنی­داری روی قطر ساقه و عملکرد غیربازارپسند مشاهده نشد. بالاترین ارتفاع گیاه از تیمار پیت بدست آمد که اختلاف معنیداری با تیمارهای پرلیت و مخلوط پرلیت+پوسته برنج نداشت اما اختلاف آن با تیمار پوسته برنج معنی­دار بود. همچنین تیمار پیت بیشترین میزان عملکرد کل، عملکرد بازار پسند و تعداد میوه در واحد سطح را به خود اختصاص داد و از این نظر اختلاف معنیداری با سایر تیمارها داشت. پایینترین میزان ارتفاع گیاه، عملکرد و کمترین تعداد میوه از تیمار پوسته برنج بدست آمد. دو بستر پرلیت و مخلوط پرلیت+پوسته برنج اختلاف معنیداری در هیچ یک از صفات ذکر شده باهمدیگر نداشتند و با توجه به جدول -1 مشاهده میشود که پس از بستر پیت، بیشترین میزان رشد و عملکرد مربوط به این دو بستر بوده است (جدول- 1). 

ظرفيت تبادل كاتيوني بالا در پيت يكي از مهم‌ترين مزاياي اين ماده براي رسيدن به عملكرد‌هاي بالاتر است [11]. پيت داراي ظرفيت تبادل كاتيوني حدود 100 ميلي اكي والان در 100 گرم است و از اين نظر در صدر بسترهاي مورد استفاده در اين آزمايش قرار مي‌گيرد. علاوه بر این، ظرفيت نگهداري رطوبت نيز در اين بستر كشت بيشتر است. در مورد پرليت هم اگرچه ظرفيت تبادل كاتيوني بسيار ناچيزي دارد، اما اين ماده داراي خاصيت مويينگي قوي بوده و مي‌تواند 4-3 برابر وزن خود آب ذخيره كند. مجموع اين دو عامل موجب افزايش ظرفيت نگهداري محلول غذايي، تبادل بهتر عناصر بويژه كاتيون‌ها در داخل بستر و توزيع مناسب رطوبت در محيط ريشه مي‌شود كه در نتيجه تشكيل سيستم ريشه‌اي و جذب عناصر غذايي افزايش يافته و منجر به رشد قوي گياه و توليد محصول بيشتر مي‌‌شود [12].

 

صفات کیفی میوه

تیمارهای آزمایشی تاثیر معنیداری روی قطر، طول و میزان مواد جامد محلول عصاره میوه نداشت، اما تاثیر آن روی میانگین وزن تک میوه در سطح احتمال 5% معنیدار بود. بیشترین وزن میوه مربوط به تیمار پیت بود که اختلاف معنیداری با تیمارهای پرلیت و مخلوط پرلیت+پوستهبرنج پرلیت نداشت، اما اختلاف آن با تیمار پوستهبرنج معنیدار بود. بیشترین طول میوه از تیمار پیت بدست آمد که با سایر تیمارها در یک سطح قرار گرفت. بیشترین قطر میوه را تیمار پرلیت داشت اما از نظر آماری دارای اختلاف معنیداری با تیمارهای دیگر نبود. بیشترین و کمترین میزان مواد جامد محلول به ترتیب مربوط به تیمارهای پیت و مخلوط پرلیت+پوسته برنج بود (جدول -2). سليكل و ساگلار[4] (1999)، لي و همكاران (1999)، پاركس و همكاران[5] (2004) و شيو و همكاران[6] (2004) نیز گزارش گردند که بسترهای کشت، تاثیر معنیداری روی صفات کیفی میوه از قبیل طول، قطر و مواد جامد محلول میوه ندارد [1،6،8و9]. با وجود اینکه بسترهای کشت اثر معنی داری روی صفات قطر و طول میوه نداشتند ولی میانگین هر دو صفت، در بستر پوسته برنج کمتر از سایر تیمارها بود. از این رو بنظر میرسد مجموع کاهش جزئی طول و قطر میوه موجب کاهش معنیدار میانگین وزن تک میوه در بستر پوسته برنج شده است.

در مجموع با توجه به نتایج بدست آمده، از آنجايي كه پيت وارداتي بسيار گران‌قيمت است، كاربرد آن به عنوان بستر كشت بدون خاك در ايران توجيه اقتصادي ندارد و با در نظر گرفتن اينكه منابع زيادي از پوسته ‌برنج در كشور وجود دارد، از نظر صرفه اقتصادي، بستر مخلوط پرليت+پوسته برنج را به دليل عملكرد قابل توجه در اين آزمايش و ارزان بودن آن نسبت به پيت و حتي پرليت خالص مي‌توان به عنوان بستر كشت بدون خاك توصيه كرد. 

 
جدول –1 مقایسه میانگین اثر بسترهای کشت روی رشد و عملکرد خیار رقم Rubah-R

بسترهای كشت    
عملكر كل

(kg/m2)    
عملكرد بازارپسند

(kg/m2)    
عملكرد غير بازارپسند

(kg/m2)    
تعداد ميوه در واحد سطح

پيت    
a779/9    
a007/9    
a77/0    
a387/102

پرليت    
b568/8    
b878/7    
a69/0    
b89/91

پوسته‌برنج    
c95/5    
c43/5    
a52/0    
c06/69

پوسته‌برنج+پرليت    
b128/8    
b516/7    
a61/0    
b924/88


 
جدول –2 مقایسه میانگین اثر بسترهای کشت روی صفات کیفی خیار رقم Rubah-R

تبسترهای كشت    
میانگین وزن میوه (gr)    
طول میوه (cm)    
قطر میوه (cm)    
درصد مواد جامد محلول 

پيت    
a335/95    
a624/15    
a56/27    
a6/3

پرليت    
a265/93    
a4/15    
a1/28    
a5/3

پوسته‌برنج    
b679/84    
a23/15    
a1/25    
a55/3

پوسته‌برنج+پرليت    
a252/91    
a462/15    
a9/26    
a5/3


 

منابع

 

1- Celikel, C and G. Caglar. 1999. The effect of re-using different substrates on the yield and earliness of cucumber on autumn growing period. Acta Hort. 492:259-264.

2- Gul, A. 1996. Investigation on the effect of media and bag volum on cucumbers. Proc. of Coll. on Protected Cultivation, 6-9 Oct. Agadir, Morocco

3- Hochmuth, G.J. and R.C. Hochmuth. 2003. Keys to successful tomato and cucumber production in perlite media. Florida Cooperative Extension Service. University of Florida. Factsheet. No. HS927.

4- Inden, H. and A. Torres. 2004. Comparison of four substrates on the growth and quality of tomatoes. Acta Hort. 644:205-210.

5- Jensen, M.H., and W.L. Collins. 1985. Hydroponic vegetable production. Hort. Rew. 7: 483-558.

6- Lee, B., Lee, J., Chung, S. and B. Seo. 1999. Effects of container and substrate on growth and fruit quality of the hydroponicaly grown cucumber (Cucumis sativus L. cv. Chosaengnakhap) plants. Acta Hort. 483:155-160.

7- Maloupa, E., Aboou-Hadid, A., Prasad, M., and C. Kavafakis. 2001. Response of cucumber and tomato plants to different substrates mixtures of pumice in substrate culture. Acta Hort. 550:593-599.

8- Parks, S., Newman, S. and Golding, J. 2004. Substrates effects on greenhouse cucumber growth and fruit quality in Australia. Acta Hort. 648:129-133. 

9- Shaw, N.L., Cantliffe, D.J., Funes, J. and C. Shine.2004. Successful Beit Alpha cucumber production in the greenhouse using pine bark as an alternative soilless media. Hort Tech. Vol. 14(2):289-294.

10- Tüzel, I.H., Tüzel, Y., Gül, A., Meriç, M.K., Yavuz, O. and R.Z. Eltez. 2001. Comparison of open and closed systems on yield, water and nutrient consumption and their environmental impact. Acta Hort. 554:221-228.

11- Verdonck, O., 1991. Horticultural substrates. 21st Int. Course on Vegetable Production, IAC, Wageningen, The Netherlands

12- Verdonck, O., De Vleeschauwer, D. and M. De Boodt. 1982. The influence of the substrates to plant growth. Acta Hort. 126:251-258.


1 Substrate Culture

[1] Inden, H. & A. Torres (2004)

[2] Lee, B & et al (199)

[3] Gul, A. (1996)

[4] Celikel, C and G. Caglar. (1999)

[5] Parks, S & et al (2004)

[6] Shaw, N.L & et al (2004)


www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com