حقیق درباره  روانشناسی ورزش

این فلسفه که عقل سالم دربدن سالم است ، به تمدن یونان وچین باستان بازمی گردد.

به هر حال ، فقط درسالهای اخیر است که دیسیپلینی ، که بنام روانشناسی ورزشی مشهود می با شد ، به عنوان جز مهمی ازعلوم ورزشی ، شناخته شده است . روانشناسی ورزشی دردودهۀ اخیر به شکل معناداری رشد وتوسعه یافته است . توجه وعلاقه به این رشته تدریجاً روبه افزایش است وگسترۀ دانش وابسته به این حوزه آنقدررشد کرده است که به شاخه های متعددی نیزتقسیم شده است . به مفهوم وسیع کلمه روانشناسی ورزشی کلاً دربرگیرنده جنبه های روانشناختی ، ورزشهای رقابتی ، تمرین ، آمادگی جسمانی ، استراحت وپیشرفت مهارتهای حدکتی می باشد .

توسعۀ تاریخی روانشناسی ورزشی   

درسال 1895 ، جورج فیتز آزمایشی برزمان عکس العمل که یکی ازقدیمیترین تحقیقاتی است که توسط آن مراحل روانشناسی واجرای حرکات ورزشی را          می آموزند ، انجام داد . درهمان زمان نورمن تریپلت رابطۀ بین حضوررقیبان ونحوۀ اجرای حرکات درمسابقۀ دو چرخه سواری رامورد مطالعه قرارداد وکشف کرد که دفعات رکاب زدن درزمان حضوررقیبان تندتر اززمانی است که رقیبان حضور ندارندوفرد تنهاست . بنابراین اوحوزۀ تحقیقات « تاثیر حریفان درورزش » را که امروزه هنوزهم فعالیت دارد بنیان نهاد . چرا بعضی ازورزشکاران درزمان اجرای حرکات درحضور جمعیت وتحت فشار بهتر عمل می کنند . درحالیکه بعضی دیگر تحت چنین شرایطی دچار افت عملکرد وشکست می شوند ؟ برای پاسخ دادن به چنین سؤالاتی کلمن گریفیت ، اولین آزمایشگاه تحقیقات روانشناسی ورزشی رادر سال 1925 بنیان نهاد . این آزمایشگاه دردانشگاه ایلینویز درآمریکا قرارداشت .  بزودی بعد ازآن آزمایشگا ههای دیگری ازاین نوع دربرلن ولنینگراد ساخته شد . درسال 1965 اولین کنگرۀ بین المللی روانشناسی ورزشی دررم تشکیل شد . بعد ازآن   انجمنهای مشابهی به فواصل زمانی منظمی تشکیل گردید . که آخرین بار با میزبانی سنگاپور درسال 1989 انجام گرفت .

   مهارتهای مربوط به توجه ونقش آن دریادگیری حرکتی 

شاید فکرمی کنید که خود ورزشکاران چگونگی برقراری وتنظیم توجه خودرا بلدند . البته که این باور، باور غلطی است . تفکیک محرک اصلی ازبین شبکه محرکها ، چگونگی تغییر وتنظیم توجه برحسب ضرورت ، چگونگی تشدید توجه وتمرکز ، مهارت هایی اساسی درانجام بهینه عملکرد هستند ومی توانند به ورزشکاران آموزانده شوند. اگر اصول مربوط به برقراری توجه را به درستی مورد استفاده قراردهید ، بهترمی توانید به ورزشکارانتان مهارت های مربوط به توجه رابیاموزید . هدف این مطالب  ازاین جزوه بدین قرار است .

-A تدارکات شما به اطلاعاتی درموردچگونگی آموزش مهارتهای مربوط به توجه .

-B تجهیزشما به اطلاعاتی درموردتوجه وتمرکز، که می تواند موجب ارتقاء سطح مربیگری تان گردد .

     وسرانجام اینکه مهارت مربوط به توجه خودتان ، درچه حدی است .

اهمیت توجه

مهارتهای مربوط به توجه ، یکی دیگر ازسلسله مهارتهای روانی اساسی ولازم ، برای انجام بهینه وموفق رفتارها وحرکات درورزش است . می دانیم که بهترین سطح عملکردی درمحدوده انرژی روانی بهینه رخ می دهد که ازمشخصات بارز آن ، برقراری توجه ، تنها وتنها به فرآیند انجام مهارت می باشد . سیکزنت میحالی در1975 می گوید ، سبکبالی زمانی رُخ می دهد که توجه فرد درحین اجرای مهارتها ، تنها برروی محرکها وعوامل اصلی مربوط به اجرا، برقرار بماند . افکارمنفی ودیگر عوامل مُخلِ توجه ، به عملکردهای مهارتی صدمه می زنند . زمانی که تمرکز برفعالیت معطوف گشته وانرژی روانی بالاست ، ورزشکاران حالت روانی دگرگون یافته ای را گزارش می کنند که مشخصات آن درپیش می آید . بنظر می رسد  که زمان کند گشته و حتی گزارش می کنند که مشخصات آن در پیش می آید. بنظر می رسد که زمان کند گشته و حتی متوقف شده است، فعالیت ها و اعمال به شکل حرکت آهسته پیش می روند و ورزشکاران احساس تسلط و احاطه بر کار می کنند. چنین حالت تشدید یافته ای از تمرکز وقتی که ارادی باشد، موجب احساس نشاط و لذت می گردد.

در شرایط فعالیت، رسیدن به سبکبالی به دو طریق رخ می دهد. یکی حالتی است که فرد مشغول پرداختن به ورزشهای حساس و دقیق است، ورزشهایی که در آنها امکان اشتباه بالاست یا درصد خطاپذیری بالایی دارند. در این نوع ورزشها کمترین خلل  در توجه، به یک خطای جبری منتهی می گردد. دیگری، حالتی است که ورزشکار درجه تسلط اش بر فرآیند برقراری توجه چندان بالاست که تمام انرژی روانی تولید شده اش، صرفا صرف فعالیت و کار می گردد.

به علت ضعف ورزشکاران در توسعه مهارتهای مربوط به توجه، آنها کمتر به تجربه حالت سبکبالی دست می یابند، در واقع نمی توانند خود را به این حالت برسانند. اما ورزشهایی که ماهیتا توجه برند، چون صخره نوردی، اسکی بازی. اتومبیلرانی و دیگر ورزشهای پرریسک بلحاظ مخاطرات اشتباه، می توانند موجب رسیدن به سبکبالی گردند. انواع دیگر ورزشها هم ماهیتا مجذوب کننده هستند و از پرداختن به آنها می توان به حالت سبکبالی دست یافت.

همراه با انجام هرچه بیشتر تمرینات جسمی و حرکتی، مهارت هرچه بیشتر خودکار می شود. هرچه که مهارت بیشتر خوددکار شود، بدون نیاز به برقراری توجه کامل، فارغ از دایره نفوذ عوامل توجه گسل، امکان انجام سهولت آمیز آن فراهم می گردد. برای اینکه مهارت خودکار شود بایستی در جریان فراگیری بمیزان شدیدی مستغرق کار باقی ماند. برای ابقاء و حفظ غرق شدگی در کار، ذهن باید این شرط را بپذیرد که مسابقه برای شکست دیگران نیست، بلکه عرصه شناخت قابلیتها و ظرفیتهای فرد است. هرچند که جستجو و شناخت ظرفیتهای هر فردی یک جریان بی انتهاست، اما پروسه تعقیب شناحت این جوهره پروسه ای دلربا و جذاب است، چرا که خود نوعی مسابقه در جهت خودشکوفائی قلمداد می گردد.

تعریف توجه   

توجه، جریان هدایت کننده آگاهی های ماست که بموازات دریافت اطلاعات توسط حواس، ادامه می یابد. همانطور که می دانید اطلاعات از طریق حواس ما از جهان پیرامون کسب می شود. در هر لحظه حواس ما بوسیله محرکهای محیطی متعددی مورد تهاجم قرار می گیرند.

وقتی که احساسهای شما برایتان منشخص می گردند و به آنها وقوف می یابند، آنگاه ادراک صورت می گیرد. پس ادراک، جریان پردازش و روشن شدن اطلاعات ناشی از علائم و رویدادهای واقعی است. ادراک زمانی به سهولت صورت می گیرد که شما به احساس های دریافتی خود توجه کنید.

همانطور که مشاهده می کنید فرآیند اخذ تصمیم مستلزم توجه سپاری به ادراکات است. از اینقرار، توجه یک فرآیند شناختی است که بوسیله آن اطلاعات رسیده از محرکات، کشف، سازمان بندی و هدایت می شود. توجه، توسط سطح هوشیاری هر فرد و ظرفیت او در پردازش اطلاعات ورودی، تحت تأثیر قرار می گیرد.

حواس شما در معرض تحریک محرکات بیشماری از محیط هستند، ولی تنها زمانی که به گروه خاصی از آن محرکها توجه کنید، آنها را ادراک خواهید کرد. آنچیزی را که در  ذهن  تجربه  و احساس می کنید، بستگی به آن دارد که توجه تان را به کجا می گردانید. مکانیزم توجه در عین حال بر صرفه جوئی انرژی روانی تأثیر دارد زیرا که محرکها را تقلیل می دهد و بخش اصلی و مربوط را، از فرعی و نامربوط، تفکیک می کند. اگر توجه تان را از افکار منفی برگیرید، دچار استرس نخواهید شد و اگر به محرکات اصلی مربوط به فعالیت پاسخ دهید، می توانید به عملکرد بهینه دست یابید. راه درازی تا شناخت مکانیزم های مربوط به توجه در مغز و چگونگی کنترل آنها باقی است، اما از یافته های موجود بشری نیز می توان استفاده کرد. در بخش بعدی به موارد زیر می پردازیم .

·        انتخاب محرک اصلی ضرور به توجه.

·        تنظیم توجه بر محرک اصلی .

·        تقویت شدت توجه، مخصوصاً تمرکز.

گزینش هدف توجه

همانطور که گفتیم یک مهارت اساسی در مورد توجه، انتخاب محرک یا محرکات اصلی از  بین  شبکه  متعددی  از  محرکات  فرعی  یا  بی ربط، در حین فعالیت می باشد. برای یک بازیکن مهاجم در فوتبال، امان نگهداشتن توپ از یورشهای مدافع، جستجوی منافذ نفوذ، محک و ارزیابی نحوة استقرار مدافعین دیگر، مشاهدة همة موانع مقابل و انجام مانورهای مربوط به پست فوروارد، وظایف مهمی هستند که انجام موفق آنها به انتخاب مناسب هدف توجه در هر لحظه یا لحظات بازی، ارتباط دارد. چگونه ورزشکاران به این قابلیت دست می یابند؟ از طریق تصمیم گیری و پاسخ های سریعاً اتخاذ شده بوسیله کامپیوتر استثنائی نیمکرة راست مغز. می دانیم که اگر بخواهیم بطور فردی و از راه کوشش و خطا به این قابلیت دست یابیم، سالها وقت مورد نیاز است. اما بافراگیری مهارتهای مربوط به توجه می توانیم زمان کسب این قابلیت را کاهش دهیم چرا که امروزه روانشناسان  می دانند  که  چگونه  برخی  از  مکانیزم های  پیچیده توجه، کار می کنند. هرچند که نسخه ساده ای وجود ندارد.

پاسخ سوگیری

مکانیزم فعالیت توجه که کنترل کننده برقراری ذهن شما برمحرک مورد نظر است، شباهت زیادی به مکانیزم فعالیت سیستم عصبی خودکار که برخی اعمال حیاتی ما را کنترل می کند، دارد. حتی اگر توجه تان را معطوف به سیستم عصبی خودکار نگردانید، به طور خود بخودی وظایفش را انجام می دهد.

اگر مکانیزم توجه را در انسان به حال خود واگذارید، سیستم عصبی هدف توجه را برحسب ضرورتهای واقعی و عینی برمی گزیند. مکانیزم برقرار سازنده و جلب کننده توجه بر روی هدفها، پاسخ سوگیری نام گرفته است. پاسخ سوگیری به ارگانیسم کمک می کند تا تفاوتها و تغییرات غیر معمول محیط را درک کند. این پاسخ یک پاسخ حیاتی ضرور برای انواع و گونه ها می باشد زیرا که موج هوشیاری افراد متعلق به این انواع، در مقابل خطرات بالقوه محیط می گردد. اگر پاسخ سوگیری در انواع وجود نداشت، آنوقت هر موجود می بایستی با تقطیع و پردازش جزء به جزء اطلاعات دریافتی از تک تک حواسش، که روندی طولانی و پرپیچ و خم را در بر می گرفت، وضعیت محیط خصوصاً محاطرات آنرا، شناسایی می کرد.

در ورزش چنانچه توجه به جنبه های اصلی کار معطوف نشده باشد، پاسخ سوگیری می تواند توجه را معطوف به این وجه نموده و فرصت گسستن را از آن بگیرد.  علاوه بر عوامل خارجی تأثیرگذار بر پاسخ سوگیری، سه عامل درونی قویا بر توجه تأثیر می گذارند که عبارتند از :

·        علاقه و رغبت

·        طرحواره های ذهنی

·        قدرت غربالگری – محرکات نامربوط

علائق ورزشکاران

توجه هر فرد از علاقه اش پیروی می کند. شما، به سخنرانی ای می توانید گوش بدهید که مطالبش مورد علاقه تان باشد. این اصل می تواند در خدمت جلب توجه ورزشکاران قرار گیرد. بطور کامل چگونگی انجام مهارت را به شاگردان بیاموزید و آنها را با کاربردهای مهارت و نش آن در نقشه تیمی، آشنا سازید. لازم است که شاگردان علت انجام تمرینات جسمی را بدانند، بر علت انتخاب استراتژی تیم واقف باشند و دریابند که علاقه به کار، چگونه افزایش یافته، موجب توسعه توجه در برقراری به فعالیت می گردد.

علاقه ورزشکار به فعالیت ورزشی و لذت بردن از بازی در واقع پاسخی است که نیاز به جنبدگی در انسان، دریافت می کند. اگر شما تمرینات را فقط منحصر به تمرینات خشک، تعالیم شفاهی و شرطی سازی جسمانی سازید، آنوقت در برقراری و حفظ توجه شاگردان، مشکل خواهید داشت. تمرین را با توجه به ذوقیات شاگردان و بطرزی فرحبخش طراحی کنید تا بتوانید توجه آنها را مورد استفاده بهینه قرار دهید. آزادی دادن به ورزشکاران در تعیین حداقل حدودی از تمرینات دلخواه، موجب توسعه علاقه به کار می گردد زیرا که احساس خودمختاری و مسئولیت را در آنها دامن می زند. تأثیر افزایش انگیزه، جلب توجه به منبع انگیزشی که همانا تمرین است، می باشد.

طرحواره ذهنی

دومین عامل درونی تأثیر گذار بر توجه، طرحواره پیشین ذهن است. ورزشکاران از طریق تجارب شان بتدریج یک طرحواره ذهنی را نسبت به محرکات بیرونی یا درونی ای که باید به آنها گوش بزنگ باشند، در خود توسعه می دهند. تکنیک توقف فکر، بر پایه ساختن ابتدا یک پیش ساخت ذهنی و سپس توقف آن استوار است. مربی ای که در بسکتبال به بازیکن سانترش نحوة پر کردن جای خالی یکی از  گاردها  را  در  دفاع  آموزش  می دهد، طرحواره کمک در دفاع را در او پی می ریزد.

روسها از روش طرحواره سازی بنحو شایسته ای استفاده می کنند. آنها برای رقابتهای مهم بین المللی، نمونه فیلم ها و تصاویر میادین ورزش را از نظر ورزشکاران می گذرانند و برحسب طرحواره های شکل گرفته از آن فیلم ها به تمرین پرداخته، خود را جسما و روحا آماده نگه می دارند. این روش به آنها کمک می کند که محرکهای زائد مربوط به مسابقات را غربال می کنند  و افکار منفی را دور افکنند. زمانی که به محل مسابقه می رسند چیز تازه و غریبی در محیط نیست، چرا که آنها قبلاً لااقل با طرحواره ذهن شان، در میدان مسابقه حضور یافته اند.

غربالگری محرکات نامربوط

افراد در توانائی غربال سازی محرکات نامربوط محیط، با هم متفاوتند. محرابیان 1970 افرادی که در این غربالگری توانایی دارند، معمولاً از اضطراب کمتری برخوردارند. قوة همدلی شان کمتر است و معمولاً نسبت به گزینش و انتخاب، حساسیت دارند. آنها بطور خودکا موقعیت پیچیده را تجزیه و تحلیل می کنند. در صف مقابل آنها، که در این قوه ضعف دارند، مضطرب تر ، ناهمدل تر و توجه گریزتر هستند. آنها در گزینش محرک اصلی و مربوط و تغییر این محرک بر حسب تغییر شرایط، دشواری دارند. عوامل مخل توجه خیلی زودتر در آنها مؤثر می افتد و معمولا خیلی سریع آشفته می شوند. بهمین دلیل لازم است که به آنها در گزیدن محرکات اصلی و تعویض آن به وقت ضرور، آموزش داده شود. بهر حال مهم ترین عامل مؤثر بر توجه ورزشکاران، خواست و ارده خود آنان است. لازم است که نیروی غربالگری تقویت شود، زیرا که پاسخ سوگیری و عوامل دیگر می توانند تأثیرات اساسی بر روی جهت توجه ورزشکاران داشته و آنرا منحرف سازند. بهمین دلیل قدم دوم، انتخاب محرک اصلی و مرحله بعدی چگونگی برقراری و نگهداری توجه بر این محرک است.

ابعاد توجه

هر ورزشی محرکهای مربوط به خود را ، برای برقراری توجه دارد ولی در تجزیه و تحلیل عمومی ورزش ها دو بعد اصلی مفید جهت درک نیازهای مربوط به توجه، شناسائی شده است. یکی از این دو بعد فراخنای توجه است، خواه توجه تنگ یا گشاد برقرار شده باشد و بعد دیگر جهت توجه است، خواه توجه متوجه درون فرد باشد و یا اینکه معطوف محرکهای بیرونی گشته باشد. روبرت نیدیفر 1976.

فراخنای توجه تعیین می کند که چه تعدادی از محرکهای مربوط به کار یا محیط، بایستی در کانون آن قرار گیرند. بطور عمومی و برای برخی از مهارتها، یک توجه گشاد و پهن لازم است مثلاً برای مدافع فوتبال یک توجه گشاد برای پیش بینی چند موقعیت امکانی یا حدس احتمالی چند دریافت کنند پاس، لازم است. اما در برخی از مهارتهای ورزشی، توجه تنگ مورد نیاز است، چون ضربه زدن یا پرتاب ها.

خطوط راهنمائی برای توسعه انتخاب هدف توجه

·    بخش های ضرور به توجه برای هر مهارت ویژه ای در ورزش موردنظرتان، باید بوسیله مربی و بازیکنان بررسی شود. نوع بیرونی یا درونی و تنگی یا گشادی توجه را برای آن مهارت، باید مشخص سازید.

·    وقتی که توجه سوگیری بیرونی دارد به شاگردانتان بیاموزید که کدام محرکات و به چه منظوری، باید در کانون توجه قرار گیرند. تعداد محرک ها هرچه کمتر و محرک هر چه مشخص تر باشد ، بهتر است.

·    وقتی که توجه سوگیری درونی دارد سعی کنید آنرا در مرکز افکار سودمند و مثبت قرار دهید و افکار منفی را به حاشیه برانید.

·    وقتی مشغول انجام مهارتی هستید، توجه تان را معطوف فعالیت در دست انجام و آنچه که اکنون در مقابل شماست، بسازید. توجه تان را از آنچه که درگذشته انجام داده اید یا آنچه در آینده انجام خواهید داد، برگیرید.

میزان سازی توجه

ورزشکاران بایستی با تعویض دائمی توجه از محیط بیرونی به درونی و بالعکس، سنجیده شوند. این توانایی، به کنترل و میزان سازی فراخنا و جهت توجه نیاز دارد. عوامل تأثیرگذار بر میزان سازی توجه در این فصل مورد بررسی قرار گرفته اند.

 

سبک توجه

یافته های نیدیفر در 1976 حاکی از آنست که خیلی از ورزشکاران دارای یک سبک مسلط در بین سبکهای برقراری توجه هستند که در مدل چهار گوشه ای تصویر (3 – 9) معرفی گردیدند. تثبیت سبک مسلط هر ورزشکار، محصول موفقیت های او در بکارگیری آن سبک است. بهمین دلیل تعویض سبک برقراری توجه، دشوار است، بخصوص اگر ورزشکار در سبک هدف تعویض هم، ضعیف باشد. نگاهی به چهارشیوة برقراری توجه نیدیفر و نقاط ضعف و قوت آنها بیفکنیم.

توجه گشاد درونی

گروه صاحب این سبک معمولاً ورزشکاران متفکری هستند. در ذهن خود برنامه ریزی می کنند. تغییر شرایط تاکتیکی بازی را سریع درک کرده و دست به انطباق خودشان می زنند. در پیش خوانی حرکات رقیب توانا بوده و پاسخهایشان معمولاً مقتضی و درست است. یک خطر در مورد این دسته از ورزشکاران آنست که ، ممکن است بمیزان فزون از حدی در تجزیه و تحلیل بازی فرو روند، خصوصاً وقتی که بازی بر شرایط طبیعی و مطلوب پیش نمی رود. ممکن است غرق شدگی در بازی بدان حد بالا باشد که وجود خودشان را فراموش کرده و محرکات اصلی را در بازی دست بدهند.

 

توجه گشاد بیرونی

ورزشکاران بکار گیرنده این سبک برقراری توجه، توانایی توجه به تغییر سریع شرایط بازی را دارند. قادر به کسب اطلاعات فراوان از بیرون هستند. خطر مهم در مورد آنها اینست که استعداد کسب اضافه بار اطلاعات، ممکن است منجر به سردر گمی و ناتوانی در اتخاذ پاسخ در مقابل تغییرات سریع بازی گردد.

توجه تنگ بیرونی

ورزشکارانی که گلف بازی می کنند و گوی می زنند یا در هر گونه فعالیت ورزشی ای که نیاز به تنگ و کانونی کردن توجه دارد، این سبک، از توجه به عمل مؤثرتری ، برخوردار است. این سبک برقراری توجه در اتخاذ پاسخ سریع در مقابل تغییرات شرایط بیرونی، کاستی دارد.

توجه تنگ درونی

این سبک کاربردش در شناخت خطاهای عملکرد و ضعف های استراتژی است. اما چنین گرایشات تشخیصی ای، خطر رشد تحلیل انتقادی فرد از خودش را نیز در بردارد. ورزشکاران بکار گیرنده این سبک در ورزشهایی که تغییرات در آنها با دور آهسته و با علائم کاملاً مشهود پیش می رود، بهتر عمل می کنند. ورزشکارانی که گرایش به گسست توجه دارند با این روش کمک می شوند.

 

 

زمان تعویض توجه

یک نکتة مورد غفلت قرار گرفته اینست که ورزشکاران علاوه بر آگاهی یافتن بر چگونگی تعویض جهت و فراخنای توجه، بایستی زمان تعویض توجه را نیز فرا گیرند. خیلی از خطاهای توجه، محصول عدم تشخیص زمان تعویض نوع توجه است. در اینگونه موارد تعویض توجه یا به کندی صورت می گیرد و یا خیلی تند و زود هنگام است.  یک نمونه خطای تعویض، زمانی است که به علت درگیری درونی بازیکن با خودش به علت از دست دادن توپ ، نتواند توجه اش را از درون به بیرون تعویض نماید و بهمین دلیل از پوشش دادن به منطقه خالی دفاعی، باز بماند. یک نمونه دیگر، بازیکنی است که توپ را از دست می دهد، صرفاً بدین دلیل که قبل از اینکه توپ را تصاحب کند، توجه اش معطوف آنست که آنرا، کجا بفرستد. این یک نمونه خطای عطف توجه است که بعلت نابهنگام بودن آن و جابجایی هدف دیگر ( امکان ارسال توپ) با هدف اصلی، (تصاف توپ) صورت می گیرد. تنها از طریق مشاهده دقیق خطاهای زمان توجه و به بحث گذاردن آنها با ورزشکاران ، می توان به شناسائی شان موفق گردید.

استرس

فراخنا و جهت توجه بطوری اساسی توسط تغییرات سطح انرژی روانی ورزشکاران، تحت تأثیر قرار می گیرند. بموازات افزایش انرژی روانی، فراخنای توجه تنگ می شود. در این شرایط محرکات غیر اصلی ابتدا حذف می گردند و سپس اگر انرژی روانی از حد بهینه خیلی بالاتر برود، توجه از محرک اصلی مربوط به فعالیت نیز، گسیخته می گردد. این ارتباط، ارتباطی است بس پیچیده. نظری ژرف تر بدان بیفکنیم.

فراخنای توجه تان را چون پرتوی از یک چراغ در نظر بگیرید. وقتی سطح انرژی روانی پایین است ، پرتو چراغ کاملاً گسترده می باشد و شما در آن لحظه به چندین محرک بطور توامان توجه دارید. در زمان بازی درست است که باید به محرکات اصلی مربوط به بازی توجه نمائید ولی در عین حال تعدادی از محرکات فراعی و نامرتبط با فعالیت نیز، مد نظر قرار می گیرند، مثل سروصدای جمعیت، صحبت های هم تیم تان در این حالت انرژی روانی شما تماماً و تنها، در خدمت بازی نیست، بنابراین کمتر محتمل است که عملکرد بهینه ای داشته باشید.

تصدیق می کنید که با بازی نامطلوب و کرخت تان میدان مسابقه را ملال آور ساخته اید. از این وضع ناراحت هستید اما، فکر مثبت روان افزایی را در خود دامن می زنید. اکنون انرژی روانی شما تا محدودة بهینه ارتقاء می یابد و پرتو چراغ آن چنان تنگ می شود که تماماً بر روی فعالیت سایه می افکند و هرگونه محرک  فرعی و نامربوط را در پرده استتار می نشاند. اما یک حالت دگر، سبکبالانه در حال بازی درخشانی هستید. هم نبرد شما نگاه غیظ آلودی به دارو انداخته و به شما نسبت انجام یک بازی ناجوانمردانه و حیله گرانه را می دهد. شما از واکش او دچار مصیبت و استرس می گردید، در این شرایط پرتو چراغ (تمرکز) تنگ تر می شود . در این شرایط برخی محرکات مهم دیگر که باید به آنها توجه ورزید، فراموش  می شوند  و  موجب  ارتکاب  اشتباهاتی  از جانب شما می گردند، که چند لحظه پیش وجود نداشتند.

نه تنها انرژی روانی منفی بالا،  استرس، موجب تنگی هرچه بیشتر توجه می گردد، بلکه سمت و سوی توجه را نیز به درون می کشاند و به دلیل اینکه فرد را دچار افکار منفی و تجزیه و تحلیل وقایع می سازد، توجه را از فعالیت در دست انجام، بر می گیرد. وقتی که تشخیص می دهد که دچار استرس هستید و پرتو چراغ توجه برای دیدن راه و طریق، تنگ است، با همان پرتو تنگ به جستجو و تفکیک محرکهای اصلی می پردازید. اینکار، شبیه بازی بسکتبال در یک ورزشگاه کاملاً تاریک، در زیر نور یک چراغ قوه است. در این شرایط، سعی در تفکیک محرکات اصلی، نه تنها یافتن آنها را دشوار می سازد، بلکه فرد را در مقابل تأثیر سوء عوامل توجه گسل نیز مستعدتر می گرداند. چراغ توجه شما ممکن است بر روی نیمکت ذخیره ها، آنجا بیفتد که یکی از یاران راهنمائی ارائه می دهد یا به سوی راهنمای دیگری در کنار زمین، جهت گیری کند و یا اینکه سایه اش را بر خود سرزنش گرتان بیفکنید که از ارتکاب یک خطای نابجا ، ملول هستید، یا اینکه درگیر سرزنش رقیب مقابل تان گردد.

ورزشکاران با رد اضطرابی بالا، آنهایی که قدرت غربالگری محرکها را ندارند، مستعد به غلتش در دام اختلالات توجه هستند و ورزشکاران با رد اضطرابی پایین، غربالگران زبده محرک ها، توانائی بیشتری در معطوف گشتن به کار و فعالیت دارند. گروه اول بیشتر روی خود نقادی و افکار منفی متمرکز می شوند، از همین روست که استرس، میزان سازی دقیق توجه را غیرممکن می سازد و به هر دو بعد فراخنا و جهت آن، آسیب  می رساند. به همین دلیل قوة مقابله با استرس، برای تنظیم توجه اساسی است و بالعکس مقابله با استرس توجه را از افکار منفی و تنش عضلانی باز می گیرد و آنرا با محرکات مربوط به فعالیت درگیر می سازد.

اختلال در مواجهه با استرس بر روی توجه تأثیر می گذارد و ضعف برقراری توجه، قابلیت مواجهه با استرس را کاهش می دهد. لازم است که هر دو قابلیت توسعه یابند.

عامل مخل دیگر در تنظیم توجه و تعویض بموقع آن، زمانی است که محرک قبلی به علت قدرت و سهم آگینی ، موجب می گردد که فرد خود را مستغرق آن ساخته و نتواند کنارش بگذارد. این محرک قدرتمند، ممکن است برخی از بحرانهای مربوط  به  زندگی  باشد  که  معمولاً موجب تولید استرس بالا، اندوه یا هیجان می گردند. چنین وقایعی وقتی که در ذهن ورزشکار خانه کنند، برقراری توجه را بر روی شبکه اصلی محرکات متحول شونده در ورزش، دشوار می سازند.

از دیگر محرکات قوی مخل توجه درد می باشد. بدون مهارت برقراری توجه، تحمل رنج و درد ادامه یک ورزش استقامتی یا یک آسیب جسمی، دشوار شده، ذهن  را  مشغول  خود  مـی سـازد. ورزشکـاران بـا آستـانـه پـاییـن درد یا کم تحمل ترها ، به تسلیم در برابر این شرایط مستعدترند. راه مقابله با اینگونه محرکات بازگیری توجه از آنهاست. اگر فرد بیاموزد که توجه اش را چگونه از حلقة حسی – درکی درد برگیرد، آنرا احساس نخواهد کرد. تذکر اینکه ، درد زنگ خطری است که به فرد غیرعادی بودن وضعیت جسمانی را اعلام می کند. نوع شدید و کاملاً محسوس آن بایستی در نظر گرفته شود و نادیده گرفتن وبرگیری توجه از آن، بهیچ وجه صلاح نیست. چنین گمان می رود که ورزشکاران با آستانه تحمل پایین درد، می توانند این آستانه را با تغییر جهت توجه به محرکات دیگر، خصوصاً در ورزشهای استقامتی بالا ببرند. ورزشکاران مصدوم که دچار آسیب های  خفیف  بوده  مجوز  پزشکی  ادامه  فعالیت شان  صادر می شود، می توانند از گرداندن جهت توجه استفاده کنند.

خطوط راهنمائی جهت توسعه انعطاف پذیری در توجه

در زیر به توصیه های مؤثر جهت میزان سازی توجه نظر بیافکنید.

·        ورزشکاران راجع به عوامل مخل در تنظیم توجه، بایستی آموزش داده شوند.

·    ورزشکاران در سبک های برقراری توجه متفاوتند. این سبک ها بایستی با هم مقایسه شوند تا نقاط ضعف فرد را، در سبک های لازم برای ورزش مورد نظر، شناسائی کنند. برای زدودن نقائص هر سبک توجه، تمرینات مختص آن سبک را طراحی کنید.

·    مقابله مؤثر با استرس، تأثیر بسزائی در تنظیم توجه دارد و بالعکس توسعه هریک از این مهارتها بر روی دیگری مؤثر است.

·    امکان برگیری توجه ورزشکاران از درد و سایر محرکات سهم آگین و معطوف نمودن آن به محرک های اصلی، وجود دارد.

·    خستگی روحی به قوة تنظیم توجه آسیب می رساند. ذهن هر ورزشکار بایستی به برآورده سازی نیازهای مربوط به توجه در هر ورزش خاص، شرطی شود. درست بهمانگونه که جسم بایستی نسبت به تامین نیازهای بدنی یک ورزش، شرطی گردد.

·    ورزشکاران از طریق مشاهده و پرس و جو از ورزشکارانی که در تنظیم توجه ماهرند، می توانند بدین مهارت دست یابند.

جنبه تشدید توجه

اضافه بر ضرورت تنظیم توجه و برقراری آن بر محرک اصلی، ورزشکاران بایستی بتواند بارها و بمیزانی شدید توجه خود را برقرار کنند. شدت توجه، هم تمرکز و  هم  هوشیاری ذهنی را درگیر می سازد.  به بررسی هریک از این دو می پردازیم.

تمرکز

تمرکز و توجه در ادبیات ورزشی یکسان انگاشته می شوند، اما چنین نیست. تمرکز، توجه تنگ و باریک شده است، تثبیت توجه بر محرک مورد نظر و قدرت حفظ آنست. برای تدقیق مفهوم تمرکز، آنرا چنین تعریف می کنند (توان نگهداری توجه بر روی محرک انتخاب شده برای زمان معین). ما عموماً آنرا گنجایش یا ظرفیت  توجه می نامیم.  توان توسعه تمرکز پدیده ای پیچیده و متناقض است. می دانیم که تمرکز شدید نیاز به انرژی روانی زیادی دارد، زیرا وقتی که بر روی هدفی بمدتی طولانی متمرکز می شویم، احساس خستگی ذهنی می کنیم و هوشیاری ما کاهش می یابد. بهمین دلیل است باید مهارت برقراری تمرکز را رشد داد. ما با عزم محکم و کوشش فراوان ذهنی، با کار یا فعالیت رودرو می شویم، اما همین نکته موجب گسست و گریز تمرکز از کار می گردد. برخی از کارها، ماهیتا، تمرکز را بسادگی بسوی خود می کشانند. بنظر می رسد که در اینگونه کارها در ابتدای شروع، تعمدی الزامی به برقراری تمرکز ، وجود ندارد. تمرکز باید کششی خود انگیخته باشد و نه کوششی پر زحمت. تمرکز معمولاً با تمایل به نوع فعالیت، رابطه دارد. بابی نیکولز گلف باز برجسته حرفه ای می گوید. اگر با خود قرارداد تمرکز را در ابتدای بازی بسته باشید، هرگز موفق نخواهید شد. آدام اسمیت توان برقراری تمرکز را در جک نیکلوس بدن سان ستوده است. (1975) نیکلوس در جذبه خاصی بازی می کند. انگار که با توپ و زمین و خودش یگانه شده و هیچ چیز ناموخدی در مقابلش نیست. فقط بر روی یک نکته، آنهم هدف تمرکز یافته است. فکر می کنم او می تواند بر مسیر پرواز توپ تأثیر جدی بگذارد. برقراری تمرکز مستلزم سوگیری فکر به زمان حال است، در واقع همة وجود فرد باید غرق همانجایی که هست ، باشد.

توان برقراری تمرکز در ورزشکاران متفاوت است برخی ظرفیت بیشتری برای تمرکز دارند و برخی به عوامل مخل تمرکز ، مستعدترند. دلیل اختلاف تمرکز آنها می تواند ضعف غربال سازی محرک ها یا میزان سازی تمرکز باشد. تمرکز از طریق  تمرین  و  درگیر سازی  ذهن  در فعالیتهائی که نیازمند تمرکزند، تقویت می شود. تمرکز شخصی من (نگارنده) با تمرین بهبود می یابد. نوشتن برای من مستلزم برقراری تمرکز شدید است. بدون تمرین نمی توانم بیش از یکساعت تمرکزم را بر صفحه کاغذ نگاه دارم، اما پس از چند هفته تمرین بطور منظم، قادرم بین چهار تا شش ساعت تمرکزم را بر نوشتن حفظ کنم. ورزشکاران به این دلیل که تمرکز مستلزم کوشش ذهنی است و به ضرورت آن نیز چندان واقف نیستند، به تمرین این قوه برای مسابقات نمی پردازند. به ورزشکاران بیاموزید که تمرین تمرکز نیاز بر بهم فشردن دندانها، سفت کردن عضلات و زور زدن به ذهن، برای هدف گیری، ندارد. اینگونه تمهیدات فشاری، موجب تمرکز، برخود تمرکز می گردد و نه فعالیت یا کار. تمرکز به شما فرصت حضور در اینجا و زمان حال را می بخشد. تمرکز به سبکبالی می رسد و پروسه افزایش سبکبالی به توسعه و تقویت تمرکز می انجامد.

 

هوشیاری

میزان با درجه هوشیاری، به آگاهی فرد از محرکهای تحریک کننده حواس او، یا به میزان حساسیت پاسخدهی فرد به پیرامونش ، بستگی دارد. هوشیاری یا بذل توجه، مستلزم تلاش ذهنی است، از اینرو اغل با شاخص انرژی روانی سنجیده می شود. درجه پاسخ هر فرد به محیط پیرامونش، با ظرفیت ذهنی او، که توانائی پردازش اطلاعات ورودی از طریق حواس را در بر می گیرد، ارتباط دارد. بموازات پیچیده تر شدن محیط پیرامون که در ورزشها ناظر آن هستیم، تأثیرات این ظرفیت ذهنی را می بینیم . در این شرایط ورزشکاران بایستی توجه شان را کانونی تر سازند و با تغییر شرایط، در کانونهای تمرکز، تغییر ایجاد کرده و قدرت نگهدای و حفظ توحه را برای مدت زمان لازم، از خود بروز دهند.

می دانم وقتی که ذهن خسته می شود انجام اقدامات پیش گفته دشوار است. وقتی که با تیم اسکی المپیک امریکا کار می کردم به اسکی بازان نه تنها تاکید بر آماده سازی جسمانی، بلکه بر تمرین نیروی تمرکز نیز می نمودم تا در طول مسابقه سی – چهل کلیومتری خود، دچار خستگی روحی نگردند. این مسابقات که حدود 2 ساعت طول می کشید به انرژی روانی بالایی برای عملکرد مطلوب نیاز داشت و اگر ورزشکاران نیروی تمرکز لازم، برای طی این مسافت را در تمرینات بدست نیاورده بودند، بعید به نظر می رسید که در مسابقات به موفقیت نائل گردند.

بدلیل اینکه برقراری تمرکز انرژی روانی زیادی را مورد مصرف قرار می دهد، تنظیم انرژی روانی برای آن، حتماً ضروری است. ورزشکاران باید بدانند که چه زمانی تمرکز را برقرار سازند و چه زمانی آنرا بازگیرند. در ورزشهای استقامتی شاهدید  که چگونه ورزشکاران نخبه تمرکزشان را در طول مسابقه پایدار نگاه می دارند.  ظرفیت نگهداری تمرکز بایستی از طریق تمرین افزایش یابد. در تورنمنت های ورزشی و دوهای ماراتون باید به ورزشکاران آموزش داد تا تمرکزشان را به تناوب، منقطع و متصل نمایند و آنرا با حزم و احتیاط تنظیم کنند. وقتی که تمرکز با احتیاط تنظیم نشود، ممکن است منجر به احساس خستگی روانی گردد و خستگی روانی همة مکانیزم  توجه را در هم می ریزد. در خستگی روانی تداوم تمرکز بر محرک اصلی، چندان نمی پاید، تنظیم فراخنا و جهت توجه کند و  بطئی  می شود  و  تمرکز  گریزان  می گردد، خطاهای  جسمی  افزایش می یابند، مهارتهای ساده انرژی جسمی زیادی را هدر می دهند و ورزشکاران نسبت  به  نفوذ عوامل توجه گسل از قبیل درد، افکار منفی و موذی، شکننده تر می گردند. فقط زمانی که ذهن ورزشکاران از طریق تمرین مهارت های روانی لازم آمادگی یافته باشد، می توان از دام مضار خستگی روانی گریخت. آماده سازی جسمانی به تنهائ، عین قارچ کردن کیک اما نخوردن آنست.

 

 

تحقیق درباره روانشناسی ورزش