تحقیق درباره آئیین مهرپرستی در ایران

مقدمه :

آئين مهرپرستي يا ميترائيسم يكي از اديان قديمي ايران باستان بوده كه قبل از مسيحيت رواج داشته و به غير از ايران به اروپا نيز راه پيدا كرده بود تا در قرن سوم و چهارم ميلادي به اوج خود مي‌رسد و به ويژه در بين سربازان رومي پيرواني زيادي داشت.

در سال 391 ميلادي كه تئودوس يكم همه اديان را به جز مسيحيت ممنوع كرد،‌اين آئين مهرپرستي نيز كم كم از اروپا رخت بربست چون همۀ اروپائيان مجبور شدند يا مسيحي شوند و يا از همۀ نعمات زندگي محروم گردند. اما نمادها و پرستش گاههاي اين آئين كه مهرابه ناميده ميشدند در اروپا يافت شده و در داخل كليساها و مفاهيم آئين مسيحي و رفتارهاي مسيحي نيز باقي مانده است.

تاریخچه پيدايش ميترا

مهر يا ميترا در شب يلدا (به زبان سرياني يعني تولد خورشيد) پا به عرصه هستي ميگذارد در اين شب ميترا از دل سنگي و در درون غاري به دنيا مي آيد و يا به گفته ي عده اي از دل يك گل نيلوفر متولد مي شود و تنها كلاهي بر سر و شمشير و تير و كمان در دست دارد.

در جايي ديگر گفته شده كه بيرون آمدن او از دل سنگ را، نوري كه از برخورد دو سنگ به هم ايجاد مي شود مي دانند و به هنگام تولد كره اي در دست دارد و دست ديگرش دايره ي برج هاي كيهاني را گرفته است.

در دين مسيحيت چون روز ميلاد مسيح مشخص نبوده اين روز را روز تولد مسيح اعلام كرده اند.

ميترا گاو مقدس را در حال چرا دستگير مي كند و بر شانه مي اندازد و به داخل غار مي برد و يا پيروزمندانه سوار بر آن گاو مي شود و به سمت غار حركت مي كند.

رنگ گاو سفيد و يا آبي بوده است.

پس از رسيدن به غار، ميترا گاو را بر زمين مي زند و بر پشت آن مي نشيند و چاقوي خود را بر كتف گاو فرو مي كند. در اين هنگام سگ و مار براي ليسيدن خون گاو مي آيند و عقرب براي اينكه بيضه ي گاو را نيش بزند. كه اين سه هر كدام سمبل چيزي است. سگ نشان پاسداري و مار نشان زندگاني و عقرب نمايندۀ اهريمن است كه ميخواهد نطفۀ گاو را آلوده كند. از محل زخم گاو سه خوشۀ گندم و نهال تاك در مي آيند.

معجزۀ آب در آئین باستان:

ميترا با زدن تيري به صخره از آن چشمۀ جاويد به وجود مي آورد كه اين همان چشمۀ‌ آب زندگاني مي باشد.

و سوار بر اسب مي تازد و تمام تيرهاي او به هدف مي خورند و با هر تير موجودي را شكار مي كند بعد از شكار به سراغ دشمنان مي رود و همۀ آنها را از پا در مي آورد. لقب مهرنبرز و يا مهر شكست ناپذير از همين جا پديد مي آيد.

ميترا زندگي مي كند و به همه نور مهر مي افشاند. او از ابتدا خداي شاهان و جنگاوران بود و در بعضي از سنگ نگاره ها مثل طاق بستان در كنار شاه ايران هم پيماني و پشتيباني با او را به همراه تاج درخشان شاهي بر سر نشان ميدهد.

ايراني ها روزهاي 16 هر ماه و ماه هفتم (مهر) را مختص او مي دانستند چون او را ميانجي مي ناميدند. چون او در منطقه اي برج ها را در جاي تعادل قرار مي دهد و شب و روز نيز نشانۀ تعادل مي باشند. و روز شانزدهم و ماه هفتم نيز نقطه هاي مياني گردش به دور خورشيد هستند.

جشن مهرگان كه از اعياد قديمي ايرانيان مي باشد و در مهرماه انجام مي شده به پاس آئين مهرپرستي بوده است و باقيماندۀ از اين آئين مهر بوده است كه اينك رنگ خود را از دست داده است.

ميترا در آخرين روز زندگي زميني در ضيافتي در درون غار شركت ميكند و در اين ضيافت خون گاو و گوشت او و نان و شراب مي خورد و بعد از ضيافت سوار بر ارابه خورشيد شده و به آسمان عروج مي كند.

از آن به بعد در مهرابه ها، مهرپرستان جمع مي شدند و گاو نري را به ياد ميترا قرباني مي كردند و گوشت آنرا كباب مي كردند و خون آنرا در جامي در زير مهراب مي ريختند و اين خون را با شيرۀ هوم و شراب مخلوط مي كردند و سپس مي ريختند و حاضران آنرا به همراه كباب و نان مي خوردند و سپس سرودهايي در سپاس از مهر مي خواندند و در مهراب هاي اين مهرابه ها شمع و آتش روشن مي كردند كه نماد مهر مي باشد.

ساختمان نيايشگاه با يك ورودي بوده كه دهليز دروني به سه راه منتهي مي شدو تالار روبرويي تالار اصلي معبد بوده كه مهراب در بالاي تالار اصلي قرار داشت و عبارت بود از گودي اندكي در ديوار كه نقش مهر و يا مجسمۀ او در حال كشتن گاوي ديده ميشد. دو ضربان نيز در دو سوي او ديده مي شدند. در دو طرف تالار اصلي نيمكت هاي سنگي قرار داشت و روشنايي مهراب از روزنه هاي كوچك سقف و يا پنجره هاي باريك تأمين مي شد بطوريكه فضاي مهراب تقريباً تاريك بود و اين براي آن بود كه حالت اصلي غار حس شود دو راهروي مجاور نيز سنگي تر و سقف آنها كوتاه تر بود.

علامت t از علائم مهرپرستان است و به صليب شكسته نيز به نام چرخ خورشيد احترام مي گذاشتند. درخت كاج نيز بعلت سبز بودنش در كل سال. و ناقوس مشهورترين مهد تمدن مهرپرستي ايران در شهر خرم آباد مي باشد. اما متأسفانه در ايران آثار زيادي از اين آئين كه در اديان مختلف از جمله اسلام نيز رخنه دارد باقي نمانده اما در برخي از كليساهاي كهن اروپا آثار آن بر جا مانده است كه ميترا را در حال كشتن گاو كه بصورت شكل هاي برجسته مي باشد نشان مي دهد.

شباهت زندگي و تولد كوروش كبير با اسطوره و سنن ميترايي:

1- ميترا از صخره زاده شده و بر طبق سنگ نگاره هاي برجسته رومي از سوي چوپانان پذيرفته شده. كورش هم بعد از سر راه قرار گرفتن توسط يك چوپان بزرگ شده است.

2- در آئين تاجگذاري در پاسارگاد شاه بايد انجير مي خورد و در سنگ نگاره هاي روسي ميترا در حاليكه روي درخت انجير است نشان داده مي شود.

3- بخشي از مراسمي كه كوروش اجرا مي كرد روشن كردن آتش از راه مالش چوپ درخت غار بر چوب درخت سرو بود كه اين دو درخت هم در نقش هاي برجسته رومي در حاليكه ميترا در كنار آنها ايستاده است ديده مي شود.

4- هنگام شورش عليه مادها كوروش از مردم خواست كه با خود داس بياورند و خار و خاشاك منطقه بزرگي را درو كنند و در سنگ نگاره هاي رومي كه ميترا هم مي باشد انسان پارسي با داسي در دست ديده مي شود.

5- روز بعد همان مردم خود را شستشو مي دادند و مي آمدند و كوروش بزها و گاوهاي بسيار كشته و از آنها با گوشت و شراب پذيرايي مي كرد و ميتوان آنرا با قرباني گاو نر و غذاي دسته جمعي ميترا سنجيد.

بعد از حمله اسكندر و از بين رفتن حكومت هخامنشيان ميترا تقريباً خصوصيات ملي ايراني خود را از دست داده و آئين ميترا كم كم به سوي غرب تمايل پيدا كرد و توانست دين بزرگ امپراطوري روم گردد و به مرور فرهنگي بوجود آورد كه مي توان آنرا بين المللي ناميد.

در دوره هلني ها بيشتر شاهان خود را از شجرۀ شاهان هخامنشيان مي دانستند و ميترا را نيز به عنوان خداي شاهنشاهي خود مي ستودند. مهمترين اين شاهان پونتوس، كاپادوكيا و كوهاژن بودند.

آئين ميترايي در روم چهار نماد داشت.

كلاغي در حال پرواز – مار – درختي كه عقابي روي آن است – مشعل

وجوه اشتراك دين مسيح با آئين ميترايي در چیست:

1- رنگ سرخ در آئين مهرپرستي رنگي كه پيش از درآمدن آفتاب در آسمان جلوه مي كند و مهظر مهر و جلوۀ خداي مهر مي باشد و در دين مسيحيت نيز لباس پاپ سرخ است.

2- يكشنبه ها كه براي مهرپرستان است و براي مسيحيان نيز مقدس و تعطيل رسمي است. و معني اين كلمه نيز روز خورشيد است.

3- غسل تعميد ضروري ترين مراسم آئين مهر

4- مهماني شام آخر كه با نزديك ترين يارانش كه هفت نفرند نه دوازده نفر شام مي خورد و روي نان روي ميز علامت صليب مي باشد.

5- ناقوس كليسا

6- جشن فتح كه در ارديبهشت ماه بوسيلۀ مهرپرستان انجام ميشد در مسيحيان نيز متداول است.

نقش عدد هفت نزد ايرانيان

عدد هفت نزد ايرانيان قديم عدد مقدسي بوده است و از وجود بعضي از عوامل طبيعي مانند تعداد سيارات بوجود آمده بود.

در كتيبۀ بيستون داريوش با شش نفر ديگر بر چند پادشاه دروغين كه خود را برديا مي خواندند برخاست كه با خودش هفت نفر مي شدند.

در كتيبۀ نقش رستم آرمگاه داريوش در دو طرف شش تخت كه با خود داريوش هفت نقش را تشكيل مي دهد.

دور تا دور قلعه هگمتانه (همدان) پايتخت مادها هفت ديوار كه داراي كنگره هايي به رنگهاي مختلف بوده وجود داشت. در فرش هاي ايراني عدد هفت نماد انرژي اهورايي مي باشد بطوريكه برخي از نقوش فرشهاي دست بافت محلي يا گليم ايراني دورتادور دايرۀ‌ مياني آنها با هفت رنگ مختلف تهيه شده تا انسانهايي كه روي آن استراحت مي كنند از نيروي آرامش اهورايي برخوردار باشند.

هفت وادي مهرپرستي در ايران

كلاغ نماد هوا و باد منسوب به عطارد

همسر نماد آب منسوب به زهره

پسرباز نماد خاك منسوب به مريخ

شير نماد آتش نماد مشتري

پارسا نماد آتش منسوب به قمر

خورشيد نماد مهر منسوب به

پير مرشد نماد تكامل منسوب به زحل

باورهاي كهن ايرانيان

هفت ستاره : مهر (خورشيد) ،‌ناهيد، تير،‌ماه، كيوان، بهرام، برجيس

هفت روز هفته

هفت طبقه زمين

هفت طبقه آسمان

هفت خوان رستم

هفت طبقه دوزخ

هفت گاو فربه و هفت گاو لاغر در خواب حضرت يوسف (ع)

هفت تپۀ خوزستان

هفت دريا

هفت سنگ به شيطان

هفت عضو در سجده

هفت چاكرا

هفت پيكر نظامي

 

هفت مثنوي جامي

تحقیق درباره آئیین مهرپرستی در ایران