مقدمه:

برنج تنها غله اي است كه منحصرا براي انسان كاشته ميشود.برنج,امروزه حدودا نصف جيره غذايي 6/1ميلياردجمعيت جهان را تشكيل مي دهددر بخش عظيم از قاره اسيا,برنج تامين كننده بيش از80درصدكالري و75درصدپروتئين مصرفي مردم مي باشد .برنج به لحاظ حاوي بودن نشاسته,قند,ويتامين ها,موادكاني واسيدهاي چرب از ارزش غذايي بالايي برخوردار است به منظور تشخيص وضعيت نيتروژن برگ برنج (L. Oryza sativa) رقم خزر و تعيين زمان مناسب مصرف کود نيتروژن به صورت سرک با استفاده از دستگاه کلروفيل‌متر دستي (SPAD) آزمايشي در سال 1382 در خاک‌هاي سبک و ساحلي استان گيلان در قالب طرح بلوک‌هاي کامل تصادفي با شش تيمار اجرا گرديد.

.امارهاي ارائه شده در خصوص مصرف برنج مويد اين واقعيت است كه اين محصول بيش از پيش همپاي گندم ,اهميت خود را حفظ نموده است با نگاهي به ميزان مصرف سرانه برنج در جهان وگروه هاي اقتصادي ,ملاحظه مي شود كه اين مصرف در مقايسه با گندم قابل توجه مي باشددرسال 1985,متوسط ميزان مصرف سرانه برنج درجهان بالغ بر8/66كيلوگرم بوده است.اين رقم در خصوص گندم 1/106كيلوگرم گزارش شده است.از دهه1350به اين طرف,مصرف برنج در ايران رفته رفته عموميت يافت و بعنوان كالائي ضروري,بعدازگندم دومين عنصر مهم غذائي ودررديف كالاهاي اساسي جاي گرفت.طي سالهاي68-1365,بطورمتوسط سالانه حدود600هزارتن برنج وارد كشورشده است وشاخص مقدارواردات از892درسال1364به823درسال1365كاهش وسپس به1354درسال1366افزايش يافته است

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اهميت اقتصادي كاشت برنج

قدمت كشت برنج به 2800سال قبل ازميلادمسيح ميرسداولين باربرنج به وسيله الكساندركبيردرلشكركشي هايش به اروپابرده بوددرامريكابرنج كارياز1650درويرجينياشروع گرديدبرنج به عنوان يك ماده غذايي بسيارارزشمندنقش بسيارحساسي درجهان كنوني به عهده دارداين ماده غذايي نه تنهاماده اصلي مردم اسيابلكه ماده غذايي حدود3/2درصدجمعيت جهان راتشكيل مي دهدبرنج بعدازگندم ازمهمترين محصول ازخانواده ي غلات است كه دربين اغلب ملل جهان به مصرف مي رسدموطن اصلي برنج اسياي جنوب شرقي است )هند,چين ,اندونزي موطن اصلي)دراسياي مركزي كشت برنج درحدودقرن هفتم  پيش از ميلاد رواج داشته است بدون شك پيوند با هنر در زراعت برنج ابي در اسياي مركزي كمك كرد كشت برنج در خاورميانه,بابل,سوريه در قرن3-2پيش ازميلادودرمصرواسپانيادرقرن هشتم ميلادي صورت گرفت برنج درمقياسهاي محدوددرپايان دوره ساسانيان انجام شده است كاشت برنج درايران پس ازتسلط اعراب برايران رونق گرفت برنج دراصل گياه مفيدابي بوده ودرمناطق مرطوب وحاره كشت مي شدودرشرايط اب وهوايي متنوعي ازبيابانهاي گرم پاكستان- ايران ومصرگرفته تاكوهستانهاي مرتفع هندونپال كشت ميشوددرمقايسه باگندم ارزش صنعتي ان به مراتب كمتراست براي نمونه دركشورژاپن ازحدود 12ميليون تن محصول برنج اين كشورفقط %10ان صرف مصارف صنعتي شده وبقيه براي مصارف خوراكي به كارمي روددرعوض مصارف خوراكي برنج داراي اهميت زيادي است برنج غذاي اصلي حدود%50ازسكنه روي زمين است هرچه مقدارپروتئين ان كمتراست ولي ارزش غذايي پروتئين ان ازگندم بيشتراست گياه برنج نيازبه اب فراوان وانرژي خورشيدداردوبعدازنان مهمترين ماده ي غذايي مصرفي مردم راتشكيل مي دهدكه بخشي ازان ازراه واردات تامين مي شود در مناطق جمعيت خيز كره زمين واژي برنج مترادف با واژه زندگي است برنج غله اي است كه فقط به مصرف انسان مي رسد فرمهاي وحشي زيادي از برنج در اسيا ,افريقا,امريكامشاهده مي شود و به درستي معلوم نيست كدام يك از انان از اجداد برنج هاي كنوني باشد گرچه به نظر ميرسد نزديكترين خويشاوند برنج هاي كنوني oryzafatuaاست از بين گونه موجمد برنج تنها دو گونه در سطح تجاري كشت ميشود هيبريد حاصل از تلاقي اين دو گونه برنج به طور معمول عقيم است گونه sativaداراي دو زير گونه indica ,japonicaاست محصول اين ارغام به طور متوسط %15 بيشتر از بهترين ارقام اصلاح شده غير هيبريدي بوده است برنج مانند برخي از گياهان زراعي از قديميترين نباتاتي است كه در دنيا براي تهيه خوراك انسان زراعت شده است همچنين اين گياه توسط اعراب اسيايي به مصر و سپس به مراكش واسپانيا برده شده است در قرن 15 ميلادي زراعت ان در شمال ايتاليا شروع گرديد و در حال حاضر ايتاليا يكي از كشورهاي مهم توليد كننده برنج در اروپا است

جدول شماره 1:مواد تشكيل دهنده برنج (بدون پوسته ) صيقلي شده (درصد ماده خشك)

جدول شماره 2:اثرعملياتي مكانيكي برروي ميزان ويتامين هاي برنج

توليدوميزان عملكردمصرف وصادرات برنج

درجهان

   سطح زير كشت برنج در جهان در سال 1992برابر 147168هزار هكتار بوده است نسبت به سال 1982 افزايشي برابر 6/3 درصد را نشان مي دهد از كل برنج توليدي جهان در سال 1991حدود3/95 درصد ان كشورهاي در حال توسعه وبقيه در كشورهاي يوسعه يافته توليد شده است توليد جهاني برنج را بر مبناي شلتوك شالي كه همان برنج تميز نشده است بيان مي كند توليد جهاني شلتوك در سال 2003 معادل 1/589 ميليون تن بوده است سطح زير كشت برنج در دنيا نزديك به 8/3 تن در هكتار است بخش عمده ي برنج توليد شده در دنيا در همان محل هاي توليد به مصرف مي رسد و تنها نزديك به %4 برنج توليدي جهان وارد تجارت جهاني مي شود كشورهاي تايلند,امريكا,استراليا,برمه ازجمله صادر كنندگان خالص برنج هستند عربستان صعودي ,عراق,نيجريه از وارد كنندگان عمده برنج هستند

مناطق كشت برنج در جهان

در درجه اول اسيايي :

افقانستان,اندونزي,بنگلادش,برمه,پاكستان

اروپايي:اسپانيا,ايتاليا,پرتغال,فرانسه.يونان

امريكا جنوبي:ارژانتين,اكوادور,برزيل,پرو,شيلي

اقيانوسيه:استراليا, جزايرفيجي

قاره ي افريقا:تاتوانيا,زئير,سنگال,گينه,ليبريا

امريكاي شمالي ومركزي:پاناما,كوبا,كاستاريكا,مكزيك

كشت برنج در ايران

درسال زراعي 70-1369سطح زير كشت برنج در ايران 573هزارهكتار بوده است كه به نسبت زراعي 60-1359افزايش برابر 8/24درصد را نشان ميدهد سطح زير كشت برنج از سال 59تا سال 61روند افزايشي بوده است توليد برنج در ايران در سالب 1991برابر با 2375 هزار تن بوده كه نسبت به سال قبل 91%افزايش داشته است در ايران در دوره ده ساله مورد بررسي بيشترين عملكرددر هكتار برنج مربوط به سال زراعي 70-69كه نسبت به سال 60-59حدود 3/16%رشد را داشته است در سال 1370عملكرد توليد برنج در ايران 4112كيلو گرم اعلام شده است كه نسبت به سال زراعي قبل 8/8%افزايش داشته است در ميان استانهاي توليد كننده برنج در كشور بيشترين عملكرد در هكتار در سال 1370با 4882كيلو گرم مربوط به استان اصفهان و كمترين عملكرد در استان اذربايجان غربي بوده است برسي سرانه برنج در نقاط شهري وروستايي متفاوت است كه مصرف برنج در استانهايي كه خود توليد كننده هستند بيش از ساير استانهاست كه در استانهاي گيلان,مازندران مصرف سرانه برنج بيش از ساير استانهاست بنابر امار سازمان خوار وبار جهاني در سال 1382ميزان توليد شلتوك در ايران معادل 3/3ميايون تن است كه از سطح 560هزار هكتار شاليزار بدست ميايد استانهاي مهم در درجه نخست مازندران و گيلان ودر درجه دوم استانهاي فارس,خوزستان,اصفهان بوده است كلمه پلو كه غذاي معمولي كشور ماست در زمانهاي صفوي مصطلح بوده است اسكندر بيك تركمان منشي شاه عباس كبيردر كتاب عالم اراي عباسي از ان ياد ميكند اين لغت از لهجه گيلكي (پلا)به برنج پخته گفته ميشود در كشور تركيه به برنج پخته پيلا مي گويندنام اصلي برنج در ايران از كلمه ورنج يا يارنج گفته شده كه برنج تبديل شده است ودر برخي مناطق گيلان ان را (بج)مي نامند

   كلمه شلتوك عبارت است از دانه برنج همراه با پوست كه از لغت هندي چلتو گرفته شده است كه در خوزستان چلتوك و در برخي نقاط ايران شلتوك

ودربرخي مناطق چلتيك مي نامند نام اصلي ان از زبان بوميان قديم هند كنوني كه arisiناميده شده است كه بعدا در زبان سانسكريت vrihi گفته شده و سپسvirizi,birizi و سرانجامoriza تبديل شده است

مناطق مهم كشت برنج در ايران

1)استان گيلان,مازندران,گلستان,خوزستان,فارس,اصفهان,خراسان,سيستان و بلوچستان,كردستان,اذربايجان غربي,شرقي كه هر كدام داراي شهرهاي جدا براي كشت برنج هستند

جدول شماره3:ميزان توليد وسطح زير كشت شلتوك در ده كشور جهان

 

:گياه شناسي برنج:

   برنج گياهي است كه يكساله از خانواده غلات يا gramminaeواز جنسoryza.sativa.lاست كه داراي گونه هاي مختلفي است تعداد گونه هاي برنج در كشورهاي مختلف دنيا متجاوز از 5000هزار است كه در سر گروه مهم به شرح زير طبقه بندي مي شود1)برنج دانه بلند يا برنج هندي كه بيشتر صرف مصارف خوراكي است و حدود 8/6ميلي متر و سه برابر عرض ان است 2)برنج دانه متوسط كه طول ان mm6ونسبت طول به قطران mm2است3)برنج ژاپني مصارف خوراكي و صنعتي و طول ان mm5و دو برابرعرض ان4)برنج عطري به علت دارا بودن مواد شيميايي گوناگون از جمله 2- استيل و1- پيرولين داراي عطر ويژه است5)برنج گلوتني ويا برنج شيرين.

برداشت محصول مزرعه بايدزماني انجام گيرد كه دانه به حد لازم رسيده است و رطوبت ان حدود%18است اگركمتر از اين مقدار باشد طي مراحل بعدي اسيب ديده و شكسته مي شود.

ساقه ي برنج مانند ساقه ي گندم وجو قائم بوده وبندبند وجو در محل گره ها تو خالي است قطر ساقه هاي اصلي بين 6تا12 ميلي متر است  هرساقه 10تا20ميان گره دارد ارتفاع ساقه در ارقام زير گونه indicaزيادتر ولي تعداد پنجه در هر بوته انها كمتر از ارقام زير گونه ي japonicaاست گل اذين برنج مانند يولاف وسور گوم از نوع خوشه مركب است طول هر خوشه 10تا25سانتي متر است در هر سمبلوك خوشه برنج فقط يك گلچه دارد پوشش هاي گل شامل برون پوشينه (لما) ودرون پوشينه (پالئا) به بذر مي چسبند و به ميوه غلاف دار حاصل شلتوك و يا چلتوك مي گويند از لحاظ گرد ه افشاني با تورم شهد گاه پوشش هاي گل از هم باز مي شوند تا عمل گرد افشاني  اسان شود پس از تلقين گلها جنين و اندوسپرم تشكيل مي شود اكسيژن مورد نياز ريشه ي برنج از راه برگها جذب شده و توسط سلول هاي ائرانشيم قاعده ي برگها به ريشه مي رسد ساقه ي برنج مانند اغلب غلات يو خالي را استوانه اي صاف است تعداد برگها بر روي ساقه ها عبارتند:1-انواع زود رس بر روي هر ساقه حدود 14تا15برگ تشكيل مي شود مانند برنج گرم چمپا وغريب

2-نوع متوسط رس حدود 16تا17 برگ بوجود مي ايد مانند برنج سرد چمپا

3-نوع دير رس معولا 18تا19برگ تشكيل مي شود مانند برنج دم سيا ;دم زرد برنج به عنوان يك غله مهم جزء پنج غله اصلي چين بوده است

طبقه بندي برنج هاي ايراني  

   برنج هايي كه در تمام نقاط ايران كاشته مي شوند از جهات مختلف طبقه بندي مي شود كه مهمترين انها از نظر اندازه طول دانه خصوصيات زراعيگياه شناسي انها از نظر خواص زراعي و گياه شناسي به سه دسته تقسيم مي شود 1-صدري 2-چمپا 3-گرده

به تارگي استفاده از ارقام ژاپونيكا كه داراي ميان گره هاي ساقه كوتاه ضخيم , قدرت توليد, برگ هاي باريك و ايستاده ,شاخص سطح برگ زيادتر,دانه هاي قطور,مي باشد در كشور ما نيز معمول شده است.

اندام شناسي

1-ريشه :برنج از گياهان تيره ي گرامينه gramineah است معمولا روز كوتاهو يك ساله كه بعضي از انواع ان چند ساله با وجود رشد ونمو در مناطق پراب گياه به وجود نمي ايد در اثر جوانه زني نطفه ريشه ي اصلي به وجود مي ايد.

2-ساقه; ساقه ي تو خالي ماشوره اي كه ارتفاع ان به 300- 500 سانتي متر و قطر ان به 12-6 ميلي متر مي رسد وتعداد ساقه ها به 15 تا 30 عدد است ساقه ي برنج از اولين گره رويش جوانه توليد شده و بعد از ان 20-18 روز شروع به پنجه زدن مي كند.

3-برگ: برگ ها بر روي ساقه داراي ترتيب مخصوصي هستند برگ هاي اوليه فقط داراي نيام ولي برگ هاي بعدي داراي نيام وپهنك مي باشند.

4-خوشه: سنبل برنج داراي گل اذين سنبل مركب است بزرگي هر سنبل به 42-13 سانتي متر مي رسد واز 200-30 سنبلچه تشكيل مي دهد سنبل اصلي معمولا بزرگتر از سنبل شاخه هاي ثانوي هستند.

5-ميوه :دانه در پوشينه هاي سليس دار (شلتوك)قرار دارد قسمت داخلي تشكيل شده از اندوسپرم endospormومحتواي مواد ذخيره ونطفه كه گياه جديد را توليد مي كند.

6-مدت رويش گياه:عمر گياه برنج از كشت تا برداشت 270-80روز طول مي كشد رشد نمونه هاي زود رس بعد از 110-80روز به پايان مي رسد زود رس ترين نوع برنج ايراني در گروه چمپا قرار دارد 130-120روز رشد ونمو طول مي كشد و دير رس ترين نژادهادر گروه صدري كه مدت 160-150روز طول مي كشد.

ساختمان برنج

زير پوسته خارجي و محافظ شلتوك لايه تيره به رنگ قهوهاي يا عنابي ديده مي شود به همين جهت در اين حالت دانه را brown rise ناميده اند در واقع رنگ عنابي يا قهوه اي مربوط به لايه نازكي كه روي سطح دانه قرار دارد كه سبوس يا bran ناميده مي شود و زير ان اندوسپرم قراردارد حتي در برنج پخته شده براي انسان قابل هضم نيست به همين جهت لازم است حذف شود اما با حذف ان مقاديري از ويتامين هاي b1 وb2نيز حذف مي شود زير لايه سبوس لايه ديگري قرار دارد كه سرشار از پروتئين است و به نام لايه الرون ناميده است و جوانه در انتهاي دانه قرار دارد و غني از چربي و ويتامين ها و اصلاح است پروتئين برنج oryzeninناميده مي شود مقدار كمي البومين و گلوبولين در دانه وجود دارد

ويژگيهاي زراعي برنج

1-مناطق برنج خيز:برنج گياه زراعي گرم و مرطوب است كه دامنه كشت ان از عرض جغرافياي 53درجه شماري تا40درجه جنوبي گسترده شده است فصل رشد برنج شانل دو دوره رويشي و زايشي است در بخش نخست رويشي بوته هاي برنج به سرعت رشد كرده و برگهاي ريشه و ساقه گسترش مي يابد ودر بخش دوم ورحله رويشي سرعت رشد كاهش يافته وتعدادي از پنجه ها از بين مي رود.

2-انواع مزارع برنج:در سطح جهاني بخش عمده يبرنج توليدي از مزارع غرقابي به دست مي ايد اين مزارع نياز به اب كافي و كاني دارند و نياز ماهانه انها تا 850ميلي متر مي رسد بيش از نيمي از سطح زير كشت برنج دنيا را مزارع غرقابي به خود اختصاص داده است يك نوع برنج به نام برنج كوهي يا برنج زمين هاي مرتفع معروف است كه در ارتفاعات فقط به اتكا باران به عمل مي ايد و عملكرد دانه در ماحد سطح بسيار كمتر از برنج هاي غرقابي و بين 1تا2هكتار است در دلتاي رودخانه هاي بزرگ اسياوبخشي از ويتنام,كامبوج,برمه,هندوستان,بنگلادش,تايلند نوعي برنج به نام برنج شناور كشت مي شود.

3-خاك مناسب برنج:

چنانچه خاك سبك باشد به دليل نفوذ پذيري زياد اب در خاك نياز ابي گياه افزايش مي يابد بدين لحاظ برنج عمدتا در خاكهاي سنگين و رسي كشت مي شود و در زراعت سعي در كاهش ميزان نفوذ پذيري خاك مي كند و در شرايط غرقابي عناصري مانند N,fe,p,mnافزايش مي يابد.

چرخه رشد برنج

   چرخه رشد برنج مراحل جوانه زني ,سبز شدن ,پنجه زني تمايز گل اذين ,ظهور گل اذين و رسيدن محصول را شامل مي شود اين مراحل را مي توان در قالب 4مرحله تشكيل داد:1-رشد رويشي فعال يا سريع2-رشدغيرفعال يا كند3-توليد مثل4-رسيدن محصول

در طول دوره رشدفعال رويشي كه با جوانه زني و سبز شدن اغاز ميشود,تعداد ينجه,ارتفاع ساقه و وزن ماده خشك بوته به سرعت افزايش مي يابد طول اين دوره رشد بيشتر تابع مقدار نيتروژن قابل دسترس گياه است كه مي تواند نيازهاي ان را فراتر از حد بحراني تامين كند. ينجه زني با مقدار نيتروژن موجود در گياه ,به ويژه مقدار نيتروژن موجود در ساقه,ارتباط نزديك دارد مقداربحراني نيتروژن در ساقه حدود7/1درصد گزارش شده است.طول دوره مربوط به رشد رويشي غير فعال ويا كند از پنجه زني تا اغاز ظهور گل اذين در نظر گرفته مي شود در اين دوره بر عكس مرحله اول,از تعداد پنجه,ارتفاع ساقه و وزن كاه كاسته مي شود.ويژگيهاي واريته اي وشرايط اب و هوايي به ويژه طول روز و دما,زمان لازم براي اين دوره را تحت تاثير قرار مي دهند.اگر طول اين دوره كوتاهتر باشد,برخي ازفرايندهاي رشدي ان با مرحله بعدي تداخل مي كند.مرحله توليد مثل از زمان اغازش و ظهور پانيكل تا هنگام گلدهي در نظر گرفته مي شود شكل 155نحوه تشخيص اغازش پانيكل را نشان مي دهد به منظور تشخيص بقيه اغازش پانيكل در حدود 70روز بعد از كاشت بذر,ساقه اصلي را انتخاب و ان را از محل اتصال به ريشه برابرشكل مي برند سپس با يك چاقوي تيز ساقه را از پايين به بالا يك برش طول مي دهند. اگر پانيكل تشكيل شده باشد اثار ان را مي توان در بالاي يك گره مشاهده كرد. در مرحله توليد مثل اغاز پانيكل رشد مي كند. ارتفاع ساقه ووزن ان با شدت بيشتر افزايش مي يابد. در مرحله ي رسيدن دانه كه از زمان گلدهي تا برداشت محصول در نظر گرفته مي شود,وزن پانيكل با شدت بيشتر ي بالا مي رود,ولي از وزن ساقه به تدريج كاسته مي شود.

زمان لازم براي جوانه زني و سبز شدن برنج در واريته هاي زود رس,متوسط رس و دير رس حدود 2روز و براي ينجه زني 22-18روز تخمين زده مي شود. ولي تعداد روز از كاشت تا تمايز و ظهور پانيكل,گلدهي و رسيدن محصول در گروهاي مختلف رسيدگي متفاوت است واين تغييرات را مي توان در شكا 156مورد توجه قرار دارد.

كاشت برنج

   برنج به دو روش مستقيم وغير مستقيم كشت مي شود گرچه در ميزان كشت برنج مستقيم به دليل استقرار ضعيف بوته ها كمتر از كشت غيرمستقيم است ولي در نقاطي كه مساحت مزارع توليدي بزرگ ودستمزد كارگر زياد است صرفه با كشت مستقيم است .

روش هات كاشت مستقيم عبارتند از 1-بذر برنج را به صورت خشك درزمين كاشته وان نزديك به 2سانتي مترزير خاك مي كنند اين كار ممكن است با دست يا بذر كار غلات انجام مي شود وسپس مزرعه را به طور سطحي ابياري مي كنند تا بذر جوانه بزند وسپس اب دائم پاي بوته ها گذاشته مي شود اين روش در استرالياو جنوب افريقا مرسوم است.

2-مزرعه را به اب بسته وبذرهاي برنج راداخل اب مي پاشند.

3- بيشتر در امريكا معمول است ابتدا بذرهاي برنج براي مدتي خيس مي كنند انگاه بذرهاي جوانه زده را به ميزان 170 كيلوگرم در هكتار با هواپيما در اب مي پاشند.

ارقام نوين و پرمحصول برنج در شرايط كشت غير مستقيم واكنش عملكردي بهتري نشان مي دهد عمده ي سطح زير كشت برنج در ايران و در بيشتركشورهاي اسيايي است و به صورت كاشت غير مستقيم يا خزانه يا انتقال نشااست.

مراحل تهيه ي زمين در كاشت برنج به شرح زير است.

 

ابتدا يك شخم معمولي با عمق كم 10 تا15 سانتي متر است هدف از اين شخم سطحي مخلوط كردن بقاياي گياهي ويا كود حيواني با خاك است اين شخم ممكن است در فصل پاييزيا زمستان سال پيش تا اوايل بهار درست قبل از كاشت نشا در زمين انجام ميگيرد پيش از انتقال نشا در زمين شخم مخصوص برنج صورت مي گيرد سودمندي شخم مخصوص عبارتند:1- خرد شدن كلوخه ها وتسطيح 2- ازدياد سطح تماس ريشه ها با ذرات خاك 3- ريشه كن شدن علف هاي هرز

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

از انجايي كه تهيه ي بستر بذر كاشت برنج در اب انجام مي شود نيروي ماشين كمتري مصرف مي شود وپس از كاشت نشاء در زمين اصلي تا هنگام برداشت مزرعه به اب كافي و تازه به طور دائم نياز دارد.

داشت برنج:

   به طور معمول به ازاي هر يك تن محصول برنج نزديك به 20كيلو گرم نيتروژن در هكتار نياز است برنج ين امونيم را به ين نيترات ترجيح مي دهد و امونيم فسفات هم كود مناسب براي زراعت برنج است زيرا هم منبع نيتروژن و هم منبع فسفر است ارقامي از برنج كه گسترش ريشه انها در خاك زياد است از فسفر انها استفاده زياد مي كند در نقاط جنوبي كشور تامين پتاسيم مورد نظر برنج از راه ابياري صورت مي گيرد در بيشتر خاك هاي حاصلخيز كمبود روي وجود دارد در طول دوره پيش از گلدهي مواد پرورده ناشي از فتوسنتز كه افزون بر نياز گياه باشد در غلاف برگها ذخيره مي گردد روي هم رفته وجود اين مواد ذخيره شده باعث ثبات عملكرد دانه در شرايط تنش مي شود وزش بادهاي خشك وگرم از گلدهي به بعد موجب پوكي دانه ها مي گردد همچنين تغذيه ناكافي بوته ها و بروز افات و بيماريها واب و هواي نا مساعد باعث پوكي دانه مي شود از مهمترين بيماري هاي برنج بيماري بلاست blastكه در بيشتر كشورهاي گرمسير و نيمه گرمسير اسيا متداول است از افات مهم برنج كرم ساقه خواراست.

برداشت برنج:

رسيدن دانه برنج در نواحي گرمسيري25تا30روزدر نواحي معتدله45تا60روز پس از تلقيح گل به طول مي انجامد 2تا3هفته پيش از برداشت محصول اب پاي بوته ها را قطع مي كنند نخستين دانه هايي كه در خوشه برنج مي رسددرشت ترين وبزرگترين دانه ها است تاخير در برداشت برنج سبب افزايش ريزش دانه مي شود برداشت برنج به وسيله دست,دروگر,كمباين غلات صورت مي گيرد گرچه برنج گياهي يك ساله است ولي در شرايطي كه فصل رويش براي دو يا چند محصول در سال فراهم باشد  

   برداشت برنج در هر منطقه به درجه حرارت محيط مورد كاشت دارد وزمان برداشت تابع اب و هواي منطقه اي است در سال هاي اخير براي برداشت برنج از ماشين هاي مخصوصي استفاده مي كنند كه سرعت وكارايي ان زياد است  برنج هاي دود زده از بهترين نوع ومرغوب ترين وگرانترين نوع برنج گياهي است .

 

عمليات بعد از برداشت

 

   در گذشته اغلب شاليكاران به علت نداشتن امكانات كافي وتكنولوژي مناسب از وسايل ابتدايي مانند پادنگ براي جدا كردن و تبديل شلتوك به برنج استفاده مي كردند اين عمل با مشكلات زياد وصرف وقت طولاني انجام مي شد دانه هايي كه به مصارف خوراكي و يا صنعت مي رسد اصطلاحا برنج سفيد ناميده مي شود از كارخانجات شاليكوبي استفاده مي شود ضايعات وعوامل موثر در كاهش ميزان برنج مانند ديگر محصولات كشاورزي در مراحل مختلف توليدكاشت,داشت,برداشت داراي ضايعاتي هستنددر اين قسمت هر از مراحل مختلف توليدي شرح داده مي شود;1- ضايعات كاشت وداشت 2- ضايعات بذر 3-ضايعات خزانه 4- ضايعات بردت هوا 5-ضايعات باوباران 6-ضايعات اب 7-ضايعات خاك 8-ضايعات سم وكود 9-ضايعات افات وبيماري 10-ضايعات برداشت 11- ضايعات حمل ونقل 12-     ضايعات ا نبارداري 14- ضايعات خرمن كوبي 15- ضايعات برنج كوبي

 

تناوب زراعي

در نقاط برنج خيز مي توان از بقولات در تناوب با برنج استفاده كرد در كنار كليه عوامل محيطي و زراعتي كه هدف شاليكاري براي توليد برنج مي بايد در نظر بگيرد انتخاب گردش زراعتي  صحيح ومناسب نيز مي تواند در افزايش محصول وتوليد ان موثر باشد براي مثال شبدر به نام يبدر مي توان از نوعي برسيمtrifoliumalexandriumاستفاده كرد اين شبدر يكساله در تمام زمستان زمين را مي پوشاند

به طور كلي از كشت مكرر غلات بر روي يك زمين كه باعث جذب يك طرفه مواد,ازدياد امراض و افات مي باشد بايد خود داري كرد وارد كردن برنج در گردش زراعي اگر چه نسبت به خودزيادحساس نيست مي توان ان راجهت مبارزه باعلف هاي هرزبه كاربردكشت برنج دراغلب نقاط دنيابه صورت پي درپي ويايك سال ايش ويك سال كشت انجام پذيرد

استراليا:برنج,چقندرقند,گندم,شبدر

 جاوه:ذرت,سويا,ارزن,زيره,توتون,نيشكر

امريكا:شبدر,شبدر,برنج,برنج

هندوستان:برنج,نيشكر,سبزيجات

ايران:برنج,پنبه,ايش

انتخاب بذر

بذري كه براي كاشت انتخاب مي گردد بايد شرايط زير را دارا باشد:

1-قدرت پنجه زني زياد بوده وبه حالت فشرده باشد

2-خلوص بذر

3-پاك بودن بذر

4-برگها سبز رنگ وشاداب

5-بوته ها خوش فرم و يكنواخت

6-مقاوم به ورس باشد

7- دانه ها بلند و كشيده

8-زودرس

9-مقدار محصول زياد بوده

10-خوش بو وخوش عطر باشد

خواص درماني برنج

برنج پخته غذايي سهل الهضم است به طوري كه پس از جذب باقيمانده زيادي از خود در درو باقي نمي گذاردضمنا چون موادالبومينوئيدي و چربي ان كم است از اين جهت در تغذيه بايد همراه برنج از اغذيه ديگري مانندكره,پنير,تخم مرغ و غيره استفاده كردبهترين غذاي دوره نقاهت و همچنين براي مبتلايان به سوء هضم ويا به اسهال و زخم معده است ولي نبايدمورداستفاده مبتلايان به يبوست وبيماري قندقرارگيردمصرف برنج ايجادچاقي مفرط ميكندوجوشانده برنج براي رفع اسهال وحالات التهابي روده مفيداست وبراي اين كاريك تا دوقاشق سوپ خوري برنج رادريك ليتراب مي جوشانند ازاردبرنج به صورت ضماد هاي نرم كننده ويابه حالت خشك وبراي رفع التهاب واورام جلدي وهمچنين رفع قرمزي نقاط تحريك شده ي پوست بدن استفاده مي شود از اردبرنج دراطفال به منظورتسكين ورفع قرمزي ناحيه دستگاه تناسلي كه به علت الوده شدن به ادرار تحريك ميگردد استفاده مي شودبعلاوه به مصرف تغذيه اطفال مي رسد.ارد برنج مخلوط با پودرتالك واميدون در استعمال خارجي مورداستفاده قرار مي گيردزيرا به حالت خالص چون چربي ارد برنج كم است ,مقدار چربي پوست راكاهش مي دهد وباعث خوشك شدن ان مي گردد با باز كردن ارد برنج در اب يا شير ضمادنرم كننده تهيه مي شود .برنج در مصارف داخلي معمولا به صورت 30تا40درهزارياميزان 20درهزار,ولي دراستعمال خارجي به صورت ضماديااردمصرف مي شود. بذربرنج پخته تخمير يافته,نوعي محلول الكل دار نيز تهيه مي گردد كه از بعضي ازانها در تهيه فراورده هاي داروئي استفاده مي شود

خاكهاي شاليزاري در مصر

برنج در مصر در كمربند مشخصي ازهفت متر بالاترازسطح دريا شروع ميشودرويش داردخاكهاي زيركشت برنج منطقه شمالي دلتاي نيل معمولازهكشي ضعيفي داردوجود سفره اب شور سطحي فرايندهاي تشكيل خاك راتغيير مي دهدبه دليل تبخير زياد نمك در مرحله حركت رو به بالاي اب جمع ميشود كه سبب ايجاد شوري ثانويه با ماهيت دائمي يا فصلي مي شود همچنين در نواحي نيمه خشك نمكها با حركت مويينگي ,روان اب سطحي,جريان بين منطقه اي در نيم رخ خاك جمع مي شوددر نواحي ساحلي مصر شوري به دليل زير اب شور رفتن مستقيم يا حركت رو به بالاياجانبي اب زير زميني اتفاق مي افتد.

مشكلات اساسي برنج در شرايط شور

كاهش در پتانسيل ابي محيط اطراف كه سبب كاهش اب قابل دسترس مي شود.يونهاي سمي مي تواننددر فرايندهاي فيزيولوژيكي وبيوشيميايي ارگانيسم اختلال ايجاد كنند يونهاي غذايي مورد نياز بايد عليرغم فراواني ساير يونها,جذب شوند.حساسيت برنج به شوري متوسط است هر چنددرجه خسارت به ماهيت وحساسيت برنج به شوري متوسط است هر چند در جه خسارت به ماهيت ,غلظت نمكها ,پي اچ خاك,رژيم ابي,روش كاشت,نشاء,مرحله رشد گياه مدت زمان قرار گرفتن در معرض شوري ودما بستگي دارد اكثر واريته هاي برنج در خاك هاي غرقابي كه ecانها8-10ودردماي 25 درجه سانتي گراد است شديدا خسارت مي بيند درحالي كه واريته هاي حساس در ec برابر دوخسارت مي بيند برنج كه در مرحله ي جوانه زني به شوري متحمل است در اوايل مرحته گياهچه اي خيلي حساس مي شود و طي رشد رويشي متحمل مي شودودوباره در مرحله گرده افشاني ولقاح حساس مي شودوسپس به طور رو به افزايش در مرحله رسيدگي متحمل مي گردد.

شوري در مرحله زايشي خيلي بيشتر از شوري در مرحله رويشي عملكرد دانه را كاهش مي دهد علائم خسارت شوري در برنج عبارتند از:بازداري رشد, لوله شدن برگ ها , لكه هاي سفيد در سطح برگ, خشك شدن برگ هاي مسن تر ورشد ضعيف ريشه و درصد مرگ برگها معيار خوبي براي اندازه گيري خسارت وشوري است.

گرده افشاني و لقاح

واريته هاي برنج از نظر زمان گلدهي وگرده افشاني با هم متفاوت هستند.بعلاوه دمانيزساعات مربوط به گلدهي و گرده افشاني را تحت تاثيرقرارميدهد.اگر دما يكنواخت باشد گلدهي تسريع مي شود.گلدهي در مناطقي با دماي بالادر طرفهاي صبح انجام مي گيرد. ولي اگر دما به علت ابر الود بودن محيط تنزل كند گلدهي به تاخير مي افتد گلدهي بسياري از واريته هاي برنج در صورت بالا بودن رطوبت نسبي طرف هاي صبح صورت مي گيرد البته اثر رطوبت نسبي در تعيين زمان گلدهي كمتر از دما است

افات برنج  

1-كرم ساقه خوار برنج :كرم ساقه خوار برنج در دنيا اولين بار در سال 1863ودر ايران 1351شناخته شده است در حال حاضر مهمترين افات برنج در شمال ايران است .

2-مگس خزانه : يكي از مهمترين افات برنج مگس خزانه است اين مگس از مگس خانگي كوچكتر بوده وبه خزانه هاي سنتي به طور دائم غرقاب است حمله كرده ولارو ان ايجاد خسارت مي كند.

دشمنان طبيعي افات برنج

كفشدوزك,سيرسيرك,سن ابي,سن گياهي,سنجاقك,عنكبوت,نجرك برنجزنبور,شب پره,سرخرطومي برنج, زنجرك برنج, مگس

بيماري هاي مهم برنج وراه هاي مبارزه باانها

1-بيماري بلاست:  بلاست  pyricularia oryzaيكي ازبيماري هاي مهم برنج است كه در اكثر نواحي مشاهده مي شود اين بيماري براي اولين بار در لاهيجان ديده شد علائم ان مراحل رشدگياه فعال مي شود مي توانند روي اندامهاي بيروني گياه الودگي ايجاد كند به صورت تكه هاي كوچك رسوختگي شروع گرديده و به تدريج به قسمت تحتاني سرايت مي كند و خشيدگي ومرگ گياه

مبارزه :1-تاريخ كاشت 2-رعايت فاصله كاشت3-ميزان وقوع مصرف كودهاي شيميايي4-از بين بردن بقاياي گياهي5-ضد عفوني بذر قبل از كاشت

2)شيت بلاست : عامل بيماري قارچ مي باشد و مرحله ي غير جنسي ان rhizatonica salaniاست زمستان گذراني اين قارچ به صورت اسكلروت است وميسيليوم در خاك وكاه وكلن ويا بذر است علائم بيماري در خزانه به صورت بوته ميري و مرگ گياهچه در مزرعه روي غلاف  برگ وپهنك برگ وخوشه ايجاد لكه مي نمايد.

مبارزه

 

1-كم بودن فواصل كاشت 2-افزايش ارقام مقاوم 3-جلوگيري از مصرف بي رويه كود ازته 4-جمع اوري وسوزاندي بقاياي الي الوده 5- ضد عفوني بذور 6- سم پاشي مزرعه

مبارزه با علف هاي هرزبرنج

در شاليزارهاي به خصوص دربرنجزارهاي شمال ايران علاوه برافات وبيماريها علف هاي هرز نيز خسارت زيادي به اين گياه وارد مي كند اين مهمانان نا خوانده بااستفاده از اب وموا غذايي واشتغال قسمتي از زمين زراعتي موجب كاهش عملكرد برنج گرديده وارزش اقتصادي و غذايي ان را پايين مي اورد اگر به موقع به طور دقيق وكامل باان مبارزه نشود خيلي زود سطح شاليزارها را اشغال كرده و برنج رااز بين مي برد در بين علف هاي هرز مزارع برنج گيلان,مازندران,سوروف وجگن علف هرزي است كه در زمين غده هايي ايجاد كرده وعلاوه براي كه موجب از بين رفتن برنج مي شود ريشه ان در اثر شخم از نقطعه اي ديگرو از مزرعه اي به مزرعه اي ديگر انتقال يافته و موجب ازدياد در سطح وسيع مي گردد بنابراين مبارزه با اين در علف هرز در شمال ايران براي شاليكاران داراي اهميت زيادي مي باشد.

روشهاي مبارزه باعلف هاي هرزمزارع برنج

براي مبارزه واز بين بردن علف هاي هرز در شاليزارها معمولا برنجكاران به روشهاي مختلف اقدام منمايند كه عبارتند از:

الف:پيشگيري1)بذري كه براي كاشت به كار مي رود كاملا پاك و بوجاري شده

2)در موقع انتقال نشانه ها به زمين اصلي دقت شود كه همراه با نشانه هاعلف هرز به زمين اصلي دلرد نشود

3)از ورود حيوانات به خصوص گوسفند,گاو به مزارع جلوكيري كند

4)از ورود وسايل الوده به بذرهاي هرز به شاليزارها جلوگيري به عمل ايد

ب:مبارزه ميكانيكي :1)غرقاب كردن 2)مبارزه ميكانيكي 3)مبارزه شيميايي 4)مصرف علف كش در زمين اصلي