گیاهان مناطق کویری دكتر دکتر حسين بتولي:

 

درخت تاق

 

اين درخت با آب و هوای خشک و زمينهای نسبتا" شور نواحی کويری بسيار سازگار بوده و در خاکهای سبک و شنی و همچنين بر روی تپه های شنی بخوبی رشد و نمو می کند.

 

بهمين دليل از اهميت بسزايی در رابطه با کوير و تثبيت شنهای روان در مناطق کويری کشور برخوردار است به علاوه چوب آن از نظر سوخت و تهيه ذغال مورد توجه بوده و همچنين در صنعت نئوپان هم مورد استفاده قرار می گيرد.

در خت تاغ بدليل حفظ رطوبت خاک موجبات رشد و نمو ساير گياهان طبيعی را فراهم می آورد بطوری که منطقه تاغ کاری شده پس از مدتی به صورت مرتع مشجری در می آيد که می تواند مورد استفاده دامها قرار گيرد

 

 

Cyperus conglomerates کلبيت

 

گونه اي از «جگن» که در گويش محلي بيابان نشينان بنام «کلبيت» شهرت دارد، گياهي است بوته اي پايا که در تمام عرصه هاي شني نوار ريگ بلند آران و بيدگل (تپه هاي ماسه اي ، بستر کوچه ريگها ، چاله ريگها و حتي روي شنزارهاي روان) استقرار دارند.

 

کلبيت از جمله گياهان شن دوست بسيار سازگار به خاکهاي شني و فقير از مواد غذايي مي باشد. اين گياه بصورت پوشش غالب ، ايجاد تيپ گياهي يکنواختي و همگني را در شنزارها بوجود مي آورد. از طرفي ، در جوامع گياهي اسکنبيل ، دم گاوي ، خارسوف ، نترونسي، بصورت گونه غالب يا همراه ، مشاهده مي شود. به علت انعطاف اکولوژيکي بسيار وسيع اين گونه گياهي ، انتشار جغرافيايي آن در ايران بسيار وسيع مي باشد. بطوري که از شنزارهاي جنوب کشور ، مرکزي و تا شمال کشور نيز گسترش نموده است. اين گياه داراي برگهائي باريک ، کشيده و معمولا" از ميان برگها ، يک ساقه گل دهنده ، به طول ٣٠تا ٦٠سانتيمتر خارج مي شود. بذرهاي گياه پس از رسيدن براحتي از پوشش محافط گل آذين جدا و توسط باد پراکنده مي شود.

اغلب در سالهايي که متوسط بارندگي ساليانه ( زمستان و بهار) مناسب باشد ، رويشگاههاي کلبيت ، با ايجاد ساقه هاي گل دهنده و رشد رويشي بسيار مناسب ، بستر را به شنزارها مي بخشد. کلبيت داراي سيستم ريشه اي بسيار فعال ، بصورت ريزومهاي جانبي (افقي و عمودي )فراوان ، معمولا" ايجاد توده هاي وسيع بصورت کلني، در عرصه هاي شني مي نمايد. بر روي ريزومهاي افقي ، جستهاي عمودي ، بصورت جوانه هاي فعال رويشي که توليد اندامهاي هوايي مي کند ، ظاهر مي شود.

 

 

Zygophyllum eurypterum قيچ

 

قيچ درختچه اي است همراه با انشعباات چوبي فراوان که در عرصه هاي بياباني بصورت پراکنده در جوامع گياهي درمنه دشتي مشاهده مي شود. ارتفاع متوسط اين درختچه تا ٥/٢ متر مي رسد

 

. قيچ در نقاط مختلف ايران ، قفقاز ، افغانستان و پاکستان انتشار دارد.

رويشگاههاي اصلي قيچ در ايران ، جنوب شرقي شاهرود ، خراسان ، زنجان ، دامنه هاي مشرف به کوهستان سفيد آب و دشت کوير، ارتفاعات انارک و چوپانان مي باشد. قيچ معمولا" در خطوط همباران ١٠٠تا ١٥٠ميليمتر بصورت طبيعي ايجاد رويشگاههاي مشجر مي نمايد.

دامنه ارتفاعي رويشگاه قيچ در دامنه هاي کوهستاني سفيد آب بين ١٠٠٠تا ٢٠٠٠متر از سطح دريا است. قيچ گياهي است بومي مناطق خشک و نيمه خشک در خاکهاي شور ، قليا و شور و قليايي که عمدتا" داراي آهک فراوان است ، بخوبي رويش دارد. گلهاي زرد اين درختچه پيش رس بوده و معمولا" در اواسط اسفندماه ظاهر مي شوند.

بدنبال آن ميوه هاي بالدار حاوي سه عدد بذر، در اوايل ارديبهشت ماه بوجود مي آيند. وجود باله هاي نسبتا" بزرگ ميوه ، جابجايي بذر را توسط باد آسان کرده است. اين گياه بوسيله بذر و قلمه قابل تکثير است.

 

Ephedra strobilacea ريش بز

 

ريش بز که با نامهاي «کليشر» و «علي جوني» توسط بيابان نشينان گويش مي شود از درختچه هاي هميشه سبز(ساقه سبزها) محسوب مي شود که در مناطق بياباني و استپي خشک ، ايجاد اجتماعات طبيعي وسيعي را مي نمايند.

 

ارتفاع اين درختچه تا ٥/١متر مي رسد. برگهاي آن خيلي کوچک و فلسي بوده و در واقع بخش اعظم فرآيند فتوسنتز گياه به ساقه هاي آن سپرده شده است. گل هاي ريش بز، زرد رنگ ، معطر و معمولا" در ارديبهشت ماه ظاهر مي شوند، ميوه ها به صورت پوشش قرمز گوشتي و آبدار ميوه محصور شده در اواخر مردادماه قابل جمع آوري است. اين د رختچه در اقليم خشک و نيمه خشک ايران ، در بيابانهاي استان سيستان و بلوچستان ، دشت کوير، حوضه بيابانهاي مسيله، قم ،سمنان ، خراسان و دامنه هاي جنوبي البرز انتشار دارند. ريش بز در خطوط همباران ١٠٠ميليمتر به بالا بصورت طبيعي رويشگاههايي را بوجود مي آورد. دامنه ارتفاعي رويشگاه آن معمولا" از ٨٠٠تا ١٨٠٠متر از سطح دريا متغير است. ريش بز اغلب در بيابانها روي سازند نئوژن که داراي تشکيلات مارني گچي مي باشد ، مي رويد. سيستم رسيشه اي آن بسيار فعال بوده و انشعابات وسيعي را به پيرامون مي فرستد و در انتهاي ريشه هاي سطحي (استولون) که در خاکهاي شني گسترده شده اند، اشنعابات هوايي بصورت جستهاي فراوان ظاهر مي گردند.

 

Stipagrostis plumosaنسي  

 

نسي گياهي بوته اي پايا و بيابانها و شنزارها به فراواني يافت مي شود. انتشار جغرافيايي آن از جنوب ايران تا صحراي قره قوم ادامه دارد.

 

نسي از خانواده گندميان (Gramineae) ، بوته اي مرتعي و خوشخوراک که بعنوان گياهي سازگار، در نقاط استيپي بيابانها و شنزارها ، اجتماعات گياهي يکدست و وسيعي را بوجود مي آورد.

در بسياري از عرصه هاي بياباني که چراي شديد انجام مي گيرد. فرصت ظهور و ازدياد اين بوته مرتعي سلب مي شود. در صورتي که مدتي اين مراتع قرق شوند، بخوبي گستره هاي رويشگاهي اين گونه با ارزش آشکار خواهند شد. دامنه انشتار نسي در ايران شامل تمام بيابانهاي لوت تا شمال دشت کوير ، بيابانهاي مسيله و در شنزارهاي نوار ريگ بلند ، بعنوان گونه شاخص حضور دارند. نسي در خطوط همباران ١٠٠ميليمتر به بالا در اقليم خشک و نيمه خشک رشد طبيعي دراد. اغلب در تمام خاکها اعم از خاکهاي سبک شني ، لومي ، گچ دار و حتي خاکهاي آهکي با نفوذ پذيري زياد ، گسترش دارد. اين گياه اغلب به همراه درمنه دشتي، نتر ، قيچ و ريش بز جوامع گياهي گسترده اي را تشکيل مي دهند. علت مقاومت آن نسبت به شرايط اقليم خشک ، بواسطه وجود غلافي از شن دانه اطراف ريشه هاي افشان گياه مي باشد که بوته را در درجه حرارتهاي بالا ( مخصولا" در فصل تابستان) و در باربر کم آبي محافظت مي کند. اگرچه نسي يکي از نادر گونه هاي مرتعي سازگار به عرصه هاي بياباني محسوب مي شود وليکن تاکنون توسط دستگاههاي اجرايي کشور ، فعاليتي در جهت تکثير و احيا آن در مراتع قشلاقي صورت نپذيرفته است.

 

Salsa crassa علف شور الوان

 

علف شور گياهي است بوته اي يک ساله ، ساقه و برگهاي آبدار و گوشتي ، داراي انشعابات و شاخه هاي گسترده بر روي اراضي شور و بحالت کپه اي ديده مي شود. آنچه که باعث رنگين شدن منظر بوته به رنگهاي ارغواني ، قرمز ، نارنجي ، زرد و صورتي مي شود ، مربوط به تغيير رنگ باله هاي ميوه مي باشد.

 

اين تغيير رنگ اغلب در ماههاي پاييز (آذر تا آبان ماه) مشهود است . بذور علف شور توسط باله هاي غشايي محصور شده و به اين دليل بذر را سبک و براحتي توسط باد قابل جابجايي است. زمان جمع آوري بذر علف شور طي ماه آبان مي باشد. رويشگاههاي طبيعي علف شور در اکثر نقاط شوره زار ايران مانند تپه هاي نمکي مردآباد کرج ، اراضي شور قزوين ، اراک ، قم ، سمنان ، يزد ، گيلانغرب ، قصر شيرين و بيابانهاي حوضه مسيله مي باشد. اين گياه تنها توسط بذر تکثير مي يابد و بهترين روش ازدياد علف شور ، در طبيعت ، بذر پاشي و بذرکاري پس از ريزشهاي جوي بويژه برف و باران ، در در عرصه هاي شور و قليا بعنوان گياه زيراشکوب گياهان درختي و درختچه اي بيابانها.

علف شور معمولا" ايجاد تيپهاي يکدست و يکنواختي را در تاغزارها مي کند . وليکن توام با ساير گونه هاي شور پسند مانند خولي ، اشنان و آنابازيس نيز بعنوان گونه هاي همراه نيز ديده شده است.

علف شور داراي گونه هاي متعددي است که در محيطهاي شور و قليايي بعنوان گياهي سازگار و مقاوم زندگي مي کند. اين گياه متعلق به خانواده اسفناجيان (Chenopodiaceae) بوده ، گياهي است يکساله، علفي و ارتفاع آن بين ٤٠تا٨٠ سانتيمتر و قطر تاج پوشش آن بين ٤٠تا ١٠٠سانتيمتر متغيير است. برگهاي علف شور کوتاه ، آبدار و گوشتي ، گلهايي سبز متمايل به زرد و ميوه هايي رنگين که در فصل پاييز قابل مشاهده است. اين گياه معمولا" در بين تاغزارها به همراه ساير گونه هاي شن دوست مانند کريفون ، خولي و نسي ايجاد تيپهاي گسترده اي را مي نمايد. خاکهاي رويشگاه علف شور از آهکي – گجي تا شور و قليايي ، متنوع است. اين گياه معمولا" در خطوط همباران ٨٠ميليمتر به بالا مي شود. دامنه ارتفاع رويشگاهي آن بين ٤٠٠تا ١٢٠٠متر از سطح دريا متغير است. علف شور در نواحي مختلف بيابانهاي حوضه مسيله ، دشت کوير ، حاشيه دقهاي بياباني مانند بيابان سياه رگه و چهار طاغي گسترش دارد. زيبايي گياه بيشتر بواسطه تغييراتي است که در باله هاي ميوه رخ داده ، اغلب نوسانات رنگ در فصل پاييز ايجاد رنگهاي قرمز، نارنجي و سياه مي کند . به کوتاه سخن ، مجموعه هاي گياهي علف شور ، طيفي از رنگهاي متنوع را در سطح بيابانها و نمکزارها ، به تماشا مي گذارند.

 

Salsola tomentosa شور بياباني

 

گياهي بوته اي پايا ، قد کوتاه و ارتفاع متوسط گياه بين ٢٠تا ٤٠سانتيمتر متغير است.

 

انشعابات ساقه اي چوبي و ترد ، برگهاي کوچک و کروي شکل ، آبدار و ميوه هاي گياه معمولا" در اوايل فصل پاييز تشکيل مي شوند. کاسه گل داراي 5 دانه بوده که هنگام رسيدن ميوه به بال عرضي اطراف آن تبديل مي شود. رنگهاي باله هاي ميوه معمولا" بسيار متنوع و رنگين مي باشد. اين گياه بوته اي اغلب در هر نوع زيستگاهي به استثناء خاکهاي خيلي شور ، رويش دارد. اغلب در نقاط خشک و مرطوب استپهاي مختلف کشور مانند نواحي شور آذربايجان ، سواحل درياي خزر ، بيابانهاي يزد ، کرمان ، کرج ، سيستان و بلوچستان ، خراسان و مسيله انتشار يافته اند. بر روي خاکهاي نيمه عميق با بافت لومي شني و سنگريزه دار براحتي استقرار مي يابند. دامنه ارتفاعي رويشگاه شور بياباني بين ٧٠٠تا ١٥٠٠متر از سطح دريا متغير است. اجتماعات مختلفي را بر روي رسوبات کواترنر با رخساره سفره ماسه اي بوجود مي آورد. گونه هاي همراه اين بوته شور پسند عبارتند از : درمنه دشتي، ريش بز، قلم ، نتر ، نسي، کريفون و زلگ مي باشند. معمولا" در نقاط دامنه اي به همراه درمنه دشتي تيپ غالب را تشکيل مي دهند ، بطوري که با افزايش مقدار درصد رس و شوري خاک ، از پوشش درمنه کاسته و شور بيابان بيشتر خود را نمايان مي کند . روش تکثير گياه توسط بذر مي باشد.

 

 

Tribulus terrestris نخودوک

 

بيابان نشينان به اين گونه از خارخسک ، نخودوک مي گويند. اين گياه بوته اي يکساله داراي انشعابات فراوان و حداکثر ارتفاع گياه بين ٤٠تا ٨٠سانتيمتر متغير است.

 

نخودوک ريشه اي ضخيم و سفيدرنگ داشته و در اغلب عرصه هاي شنزارهاي بيابان ديده مي شود ساقه هاي آن غير منشعب ، برگهاي شانه اي کوچک بطول ٢تا ٤سانتيمتر ، تمام پيکر گياه ( اعم از ، برگ ، ساقه و ميوه) را انبوهي از کرکهاي بسيار متراکم ، کوتاه و نرم پوشانده است.

گلهاي آن زرد و ميوه ها نيز پرزدار هستند. نخودوک متعلق به خانواده قيچ( Zygophyllaceae)مي باشد.

اين گياه اغلب در تيپهاي درمنه دشتي ، نسي و اغلب تاغزارها بطور طبيعي ديده مي شوند.

گونه اي مرتعي بسيار خوش خوراک و در خاکهاي با بافت سبک شني – لومي مي رويد. در سالهايي که ميانگين بارندگي ساليانه بيابانها مطلوب ( بيش از ١٠٠ميليمتر) باشد، اين بوته در اغلب نواحي شني مشاهده مي شود. گلهاي آن در اواسط بهار و بذرها نيز در اوايل تابستان تشکيل مي شوند. روش ازدياد اين گياه صرفا" توسط بذر انجام مي گرد.

 

 

Nitraria schoberi قره داغ

 

قره داغ درختچه اي مقاوم به خشکي ، داراي انشعابات فراوان از بن گياه ، ساقه ها اغلب به صورت ساقه هاي خوابيده و خميده که شکل کپه اي نسبتا" حجيمي را به گياه مي بخشد.

 

برگها تا حتي گوشتي و آبدار ، ساقه ها در انتهاء نوک تيز و خشبي مي شوند. گلهاي قره داغ سفيد رنگ و معمولا" در اواخر فروردين ماه ظاهر مي شوند. ميوه هاي آن قهوه اي متمايل به مشکي ، محتوي يک عدد بذر ، در اواخر خرداد ماه قابل مشاهده است. اين درختچه هاي اغلب در ايران ، ا فغانستان ، سوريه و آسيابي صغير انتشار دارد. پراکنش جغرافيايي آن در ايران ، از بلوچستان تا خراسان ، در شوره زارهاي بياباني مانند کوير ميقان اراک ، سواحل درياچه نمک کوير و کوير غول آ باد گسترش يافته است. اين گياه در خطوط همباران ١٠٠ميليمتر به بالا قرار دارند. همچنين دامنه ارتفاعي رويشگاه آن بين ٨٠٠تا ١٧٠٠متر از سطح دريا ( کوير ميقان ) متغير است. اين درختچه در حاشيه درياچه هاي نمک با خاکهاي عميق ، رسوبي و شور که داراي بافت متغير است ، رويش دارد . علاوه بر اين در خاکهاي گچي و آهکي که داراي محدوديت زهکشي بوده نيز ، زندگي مي کنند. انشعابات ساقه ها در اثر تماس با خاک مرطوب پيرامون گياه ، ايجاد ريشه هاي نابجا کرده و اين امر در توده اي شدن گياه به فرم کپه اي کمک مي کند . بنابراين از جمله روشهاي تکثير گياه علاوه بر روش تهيه قلمه ، توسط بذرنيز ازدياد مي شود.

 

Tamarix hispida گز

 

گز از درختجچه هاي مناطق بياباني و شور مي باشد. اين گياه اغلب در بستر آبراهه ها و رودخانه هاي شور و قليايي نواحي خشک رويش دارد.

 

گياهي است مقاوم به خشکي و سازگار با شرايط سخت بيابان ، داراي گلهايي قرمز رنگ که در فصل بهار و پاييز در انتهاي انشعابات و ساقه ها مشاهده مي شود. اراضي شوري که خاک مرطوب داشته و يا تحت تاثير جريانات فصلي رودخانه ها و آبراهه ها قرار دارند ، از جمله رويشگاههاي درختچه گز محسوب مي شود. اين گياه در انواع خاکها با بافت شني – رسي ، سنگريزه دار و دشتهاي سيلابي با خاکهاي رسوبي عميق يا نيمه عميق ديده مي شود. دامنه ارتفاع رويشگاه بين ٨٠٠ تا ١٢٠٠ متر از سطح دريا است. اين درختچه در رويشگاههاي طبيعي همراه با ساير گونه هاي شور پسند مانند اشنان ، آنابازيس و علف شور اجتماعات طبيعي را بوجود مي آورد. گز بواسطه ايجاد تپه هاي نبکاي در اطراف خود ، نقش بسيار مهمي در حفاظت خاک نواحي شور بياباني بعهده دارد. انشعابات فرعي و متراکم ساقه ها ، شکل کروي کپه اي به اين درختچه مي بخشد. گز علاوه بر قلمه از طريق جدا کردن پاجوش نيز قابل تکثير است.

 

Pistacia Khinjuk & Amygdalus scoparia پسته وحشي و بادام کوهي

 

پسته وحشي از گياهان درختي بلند قامت نواحي ارتفاعات کوههاي نيمه خشک محسوب مي شوند. ارتفاع متوسط اين درخت معمولا" بين يک تا سه متر بوده وليکن در برخي نقاط حتي به ٧مترنيز مي رسد.

 

درختي است دو پايه ، داراي برگهاي تک شانه اي ( واجد يک تا ٧برگچه) برگچه ها بيضوي تخم مرغي شکل ، گل آذين نر خوشه مرکب به طول ٥تا ١٢سانتيمتر و گل آذين ماده خوشه مرکب به طول ٧تا ١٥سانتيمتر. ميوه پسته وحشي شفت کوچک ( بطول ٥تا ٨ميليمتر و عرض ٤تا ٦ميليمتر) ابتدا صورتي & سپس قرمز و در زمان رسيدن کامل ، پوشش ميوه سبز رنگ مي باشد.

در اغلب نقاط کوهستاني نيمه خشک کشور مانند بلوچستان تا خراسان ، لرستان ، کردستان ، اصفهان ، فارس، خوزستان ، کرمان ، يزد و تهران به صورت گونه اي بومي و شاخص حضور دارند. اين درختچه به همراه بادام کوهي عنصر اصلي و شاخص بخش کوهستانهاي خشک و نيمه خشک ناحيه رويشي ايراني – توراني را تشکيل مي دهد.

پوشش گياهي استپ – جنگ پسته وحشي – بادام کوهي در سر تا سر نواحي کوهستاني نيمه خشک ، به همراه ساير گونه هاي کامفيت (مانند انواع گون ها و چوبکها) گسترده شده اند.

سيستم ريشه اي اين درخت سازگاري بسيار مطلوبي را به نقاط سنگلاخي و دامنه هاي کوههاي آهکي و بازالتي ، داشته است. فعاليت بسيار زياد انشعابات ريشه اي ، بويپه در شکاف تختهت سنگها ، بردباري اين گياه را در مقابل شرايط اکولوژيک حاکم بر منطقه نشان مي دهد. پسته وحشي توسط بذر تکثير مي شود. عامل انتشار بذر گياه در طبيعت شايد توسط پرندگان انجام مي گيرد.

 

 

Suada fruticosa سياه شور

 

سياه شور درختچه اي است شورپسند، در پايه سخت و کاملا" چوبي شده، انشعبات جانبي فراوان و ايستا، برگهاي کوچک ، کروي و آبدار شاخه هاي خشبي را فرا ميگيرند. اين درختچه در سواحل دقهاي باتلاقي شور و مرطوب مي رويند.

 

معمولا" در نقاطي که شوري مفرط خاک محدوديت زيستي زيادي را براي ساير گياهان شورپسند مانند اشنان، علف شور و آنابازيس را فراهم آورده ، با اين وجود سياه شور براحتي مي تواند در آن محيط مستقر شوند.

اين درختچه اغلب به همراه خارشتر در نقاطي که عمق سطح ايستابي آب بالاست ، رويش دارد و از اين جهت خاک رويشگاه آن علاوه بر وجود مقادير قابل توجهي نمک، لايه پف کرده تمام سطح خاک را مي پوشاند.در خاکهاي نيمه عميق تا عميق که واجد شوري فوق العاده بالا مي باشند و همچنين بر روي کفه هاي رسي نمکي با رخساره ژئومورفولوژي مرطوب نيز سياه شور مي تواند حضور داشته باشد. افزايش غلظت اسمزي درون بافتهاي اين درختچه نسبت به نمکها و املاح موجود در محيطهاي شور باعث شده که تقليل جذب آب به حداقل و همچنين مقابله شديد براي کاهش فوق العاده تعرق و تبخير سطحي در اندامها ، صورت گيرد. به همين دليل شکل ظاهري گياه ( ساقه هاي گوشتي ، برگهاي کوچک شونده) نيز نسبت به ساير گياهان خشکي پسند تغيير کند. گونه هاي همراه اجتماعات سياه شور محدود بوده و چند گونه هالوفيت مقاوم مانند گنگ و برخي از گونه هاي علف شور ديده مي شوند. ميوه هاي سياه شور کيسه مانند بوده و محتواي دانه اي افقي مي باشند. بذور اين درختچه در اواخر فصل پاييز مي رسند. سياه شور علاوه بر بذر ، توسط قلمه نيز ازدياد مي شوند.

 

 

Amyg dalus scopariaبادام کوهي

 

درختچه اي خوش منظر ، ساقه هاي آن ايستا ، افراشته و سبز رنگ ، برگهاي باريک و کوچک و بعنوان اولين درختچه گل دهنده در فصل بهار با گلهايي درشت و سفيد رنگ در اقليم نيمه خشک کشور ، مناظر بديعي را به تماشا مي گذارد.

 

اين درختچه در برابر شرايط نامساعد محيط ( کم آبي و نوسانات شديد حرارتي) مقاوم مي باشد. بادام کوهي متعلق به خانواده گل سرخيان(Rosaceae) ، ارتفاع متوسط گياه بين ٥/٢ تا ٣ متر و قطر تاج پوشش آن نيز به ٢ تا ٥/٢ متر بالغ مي گردد. گل هاي سفيد رنگ بادام معمولا" قبل از ظهور برگها در اوايل فروردين ماه ظاهر مي شوند. ميوه هاي آن نيز در خردادماه رسيده و قابل جمع آوري است. بخش وسيعي از کوههاي آهکي ، سنگلاخي ناحيه رويشي ايراني – توراني کشور توسط بادام کوهي بعنوان گونه اي مقاوم و سازگار به خشکي پوشيده شده است. د امنه ارتفاعي رويشگاه بادام کوهي بين ٨٠٠تا ٢٧٠٠متر از سطح دريا بوده که اين محدوده در خطوط همباران ١٥٠تا ٢٥٠ميليمتر قرار گرفته اند. بادام کوهي در خاکهاي عميق تا نيمه عميق ، سنگريزه دار و بر روي تشکيلات آهکي – سيليسي در شيبهاي ملايم کوهستانها مي رويد. طي دهه هفتاد دستگاههاي اجرايي کشور ( مانند منابع طبيعي و آبخيزداري) اهميت و جايگاه اين درختچه را شناخته ، جهت اصلاح و احيا مراتع کوهستاني اقدام به عمليات بذر کاري و نهالکاري بادام کوهي را نموده اند. در چند دهه گذشته بعلت کمبود سوختهاي فسيلي ، اکثر بيابان نشينان از چوبهاي ناشي از قطع درختان بادام کوهي ، جهت تهيه سوخت و ذغال استفاده مي کرده اند، که اين امر بتدريج باعث از بين رفتن اکثر رويشگاههاي بادام کوهي گرديد. آثار و شواهد اين امر را در چاله هاي ذغال سوزي که در اکثر نواحي کوهستاني خشک وجود دارد ، مي توان مشاهده نمود.

 

 

Halanthium raiflorum گل شوره زار

 

گياهي بوته اي يکساله ، بند بند، نمدي و گوشتدار مي باشد. معمولا" ا جتماعات گل شوره زار بصورت محدود در حواشي دامنه هاي گنبدهاي نمکي، بر روي خاکهاي لومي غير قليا و نسبتا" شور استقرار يافته اند. دامنه ارتفاعي رويشگاه اين گياه بين ٩٠٠تا ١٢٠٠متر از سطح دريا مي باشد.

 

گونه هاي گياهي علف شور ، جغجغک ، خارشتر و درمنه دشتي بعنوان گونه هاي همراه در رويشگاههاي گل شوره زار مشاهده مي شود. اين گونه گياهي در اغلب اراضي شور پيرامون تپه هاي مارني – گچي که واجد پوشش گياهي کم تراکم بوده، انتشار دارند. در دشت شور قزوين، تاکستان ، مرداب کرج، سواحل درياچه اروميه، شوره زارهاي همدان ، اراک ، ملاير و بهبهان و حوضه بيابانهاي مسيله بطور طبيعي حضور دارند. ساقه و انشعابات جانبي گياه که بصورت کپه اي روي زمين قرار گرفته اند ، آبدار و نقره اي فام است. اين سيستم هوايي باعث شده که تحمل گياه نسبت به شوري و عدم اتلاف آب از طريق تعرق افزايش يابد. همچنين به گياه امکان مي دهد تا تراکم و غلظت اسمزي دروني خود را تغيير داده و آن را بيشتر از خاک محيط سازد تا در جذب آب موجود در خاک مشکلي نداشته باشد. در بخش دروني پارانشيم آبي گياه وجود يافته هاي درشت ( سرشار از شيره و اکوئولي غني از املاح و اسيد اگزاليک) بصورت تيغه هاي مجاور بافت پارانشيم کلروفيلي ، هدر رفت آب را از اين بخش کنترل کند.

 

Pteropyrum aucheri پرند

 

پرند درختچه اي است با شاخه و انشعابات متعدد و متراکم که در نقاط مختلف بیابان مخصوصا" همراه با گیاه درمنه دشتی(Artemisia sieberi ) اجتماعات وسیع و گسترده اي را بوجود مي آورد.

 

پرند متعلق به خانواده علف هفت بند(Polygonaceae) بوده و ارتفاع این درختچه ها تا ٥/١ متر مي رسد گلهاي آن سفید رنگ و میوه اي قرمز و بالدار تولید مي کند. معمولا" در اقلیم خشک در بستر رودخانه ها و آبراه هاي فصلي بعنوان تنها گونه درختچه اي غالب مشاهده مي شود. پرند اغلب در خاکهاي سنگریزه دار ، سنگلاخي و نیمه عمیق با بافت سبک و متوسط نیز براحتي رشد مي کند.

دامنه ارتفاع رویشگاهي آن در بیابانهاي مسیله و دشت کویر بین ٨٠٠تا ١٩٠٠متر از سطح دریا متغیر است. این نواحي در خطوط همباران ٨٠تا ١٨٠میلیمتر گسترش دارند. این درختچه را مي توان در بلوچستان ، خراسان ، سمنان ، دامغان ، ا صفهان ، قزوین، انارک و اغلب نواحي ایران مشاهده نمود.

گلهاي آن معمولا" در اردیبهشت ماه و میوه هاي بالدار و قرمز خوش رنگ آن در تابستان ظاهر مي شوند. پرند از طریق بذر قابل تکثیر مي باشد. این درختچه علاوه بر نقاط استپي و دشتي در آبراهه هاي نواحي کوهستاني مشرف به بیابانها ( تا ارتفاع ١٨٠٠متر از سطح دریا ) نیز گسترش دارد.

 

ريواس Rheum ribes

 

ريواس از گياهان بوته اي دارويي و صخره دوست بشمار مي آيد که در نقاط کوهستاني اقاليم خشک و نيمه خشک رويش دارند.

 

اين گياه پايا ، معمولا" در نواحي شيب دار کوهستانها ، لابلاي تخته سنگها به خوبي سازگاري پيدا نموده است. برگهاي ريواس معملا" حالت طوقه اي پهن ، بر روي زمين گسترده شده و داراي دم برگ کوتاه ( ٥تا ١٠سانتيمتر) و پهنک بسيار خشن و عريضي ( در برخي موارد قطر پهنک بيش از ٨٠سانتيمتر مي رسد) مي باشد. در سالهايي که متوسط بارندگي ساليانه مطلوب (حداقل ١٣٠ميليمتر) باشد ، ريواس ايجاد ساقه هاي گل دهنده به ارتفاع ٥٠تا ٨٠سا نتيمتر مي نمايد. در انتهاي ساقه گل دهنده ، گل آذين زرد متمايل به کرم در اوايل فصل بهار (ارديبهشت ماه) بخوبي نمايان است. ميوه هاي بالدار و قرمز رنگ گياه در اواخر ارديبهشت ماه و اوايل خرداد ماه رسيده و قابل جمع آوري است. ريواس متعلق به خانواده علف هفت بند ( Polygonaceae) بوده و بعنوان گياه خوراکي و دارويي از قديم الايام در طب سنتي مورد استفاده قرار مي گرفته است. ساقه هاي گل دهنده گياه همزمان با شکفته شدن گلها ، زماني که ترد و تازه هستند، به مصارف خوراکي مي رسد و بعنوان سبزي خوراکي ترش مزه به همراه ساير ترشيجات مورد استفاده قرار مي گيرد. گلهاي ريواس داراي دانه هاي گرد نسبتا" زيادي بوده که زنبورهاي عسل براي تغذيه نوزاد داخل کند و بهره برداري مي کندن. از طرفي گلهاي ريواس را بمنظور رنگ کردن مو به همراه ساير گياهان رنگ دهنده به مصارف مختلف آرايشي مي رسد . ميوه ها و بذرهاي ريواس نيز بعنوان ملين قوي و ضد کرم در طب سنتي استفاده مي کنند.

 

اشنان Seidlitzia rosmarinus

 

اشنان درختچه اي شورپسند، مقاوم به خشکي که در اغلب در نواحي شور و قليايي بيابانها ، ايجاد اجتماعات يک دست و وسيعي را مي نمايد. اشنان در بيابانها و شوره زارهاي دشت کوير و لوت ، بيابانهاي مسيله ، دامغان ، سبزوار، خراسان ، کرمان ، يزد و اغلب نواحي شور و قليايي کشور بعنوان گونه اي بومي و سازگار رويش دارد.

 

اين درختچه متعلق به خانواده اسفناجيان (Chenpodiaceae)بوده و داراي برگهايي آبدار ، گوشتي و استوانه اي شکل که محتوي املاح فراوان مي باشد. ارتفاع متوسط گياه تا دو متر و قطر تاج پوشش آن تا يک و نيم متر نيز مي رسد. زمان گل دهي آن ، اوايل شهريور ماه و بذور آن نيز در آبان ماه بطور کامل مي رسند. بنابراين بهترين زمان جمع آوري بذر ، آبان تا آذر مي باشد. اشنان خاکهاي شور و قليايي را بخوبي تحمل مي کند و در خاکهاي نيمه عميق تا عميق ، همراه با ميزان شوري متفاوت و حتي در تشکيلات مارني( بيابان خطب شکن) نيز مي تواند رشد و نمود کند. قدرت جذب فوق العاده زياد املاح قليايي مانند ترکيبات کربنات سديم و پتاسيم را دارا است به همين دليل از خاکستر حاصل از سوزاندن شاخ و برگ گياه ، ماده اي قليايي «کلياب» بدست مي آورند که در مراکز صنعتي و سنتي مانند صابون سازي ، سفالگري ، شستشوي نخهاي ابريشم و شيشه گري استفاده مي کنند. اشنان اجتماعات گياهي وسيعي در عرصه هاي مختلف بيابانها و شوره زارها مانند بيابانهاي ارغواني ، چاق آباد ، چاه عروس ، چاه شور و اطراف مرنجاب را بوجود مي آورند. طي چند ساله اخير دستگاههاي اجرايي در امر بيابانزدايي به توسعه و گسترش رويشگاههاي اشنان واقع در مراتع قشقلاقي پرداخته است. اشنان نه تنها بعنوان يکي از گونه هاي مرتعي ، بلکه از لحاظ حفاظت خاک نيز حائز اهميت مي باشد . تکثير اين درختچه توسط بذر و در اغلب مواقع بذر پاشي از ريزشهاي جوي با موفقيت همراه بوده است.

 

 

Artemisia sieberi درمنه دشتي

 

درمنه دشتي به گويش بيابان نشينان «ترخ» شهرت دارد. اين گياه بوته اي بسيار معطر ، عنصر اصلي و غالب اجتماعات گياهي در استپهاي خشک و نپمه خشک کشور محسوب مي شود. ارتفاع اين بوته بين 30 تا 50 سانتيمتر ، داراي انشعابات متعدد و متراکم که شکل کپه اي را به بوته مي بخشد.

 

درمنه دشتي از خانواده کاشني(Compositae) بوده و تمام اندامهاي هوايي گياه اعم از ساقه ، برگها ، گل ، ميوه و بذر داراي عطري بسيار تند و نافذ مي باشد. اين گياه در خطوط همباران 100 ميليمتر به بالا به راحتي استقرار مي يابد. اغلب در خاکهاي لومي، شني و لومي رسي ايجاد رويشگاهاي وسيعي را مي نمايد. در عرصه هاي استپي بيابان به همراه ساير گونه هاي بياباني و کم توقع مانند نسي، نتر و علف شور، اجتماعات گياهي متنوعي را بوجود مي آورد. اين گياه اگر چه در فصل بهار و تابستان بواسطه بوي عطر بسيار تند آن ، مورد استفاده چراي گوسفندان قرار نمي گيرد، وليکن در فصل پاييز و زمستان ، زماني که گياه غرق در بذر مي باشد. توسط گوسفندان مورد چرا قرار مي گيرد. درمنه دشتي از جمله بوته هاي بسيار سازگار به شرايط سخت بيابان محسوب مي شود که علاوه بر مصارف علوفه اي ( در مراتع قشلاقي ) ، بوته اي بسيار مقاوم در مقابل فرسايش هاي بادي و نقش ارزنده اي را در حفاظت خاک اين قاط بر عهده دارد. در طي دهه اخير، اهميت اکولوژيکي اين گونه با ارزش در عرصه هاي بياباني تا حدودي مشخص شده و دستگاه اجرايي کشور ( منابع طبيعي) مراتع قشقلاقي را توسط اين گياه بذرکاري مي کنند. تنها روش تکثير گياه توسط بذر مي باشد.

 

 

اسکنبيل Calligonum comosum

 

اسکنبيل درختچه اي است سازگار به شرايط بيابان ، در شنزارها بعنوان گونه اي شاخص و مقاوم به خشکي و کم آبي زندگي مي کند. اين درختچه از جايگاه ويژه اي در شرايط متفاوت اقليم خشک و نيمه خشک بويژه تپه هاي ماسه اي و شنهاي روان برخوردار است. دامنه انتشار آن بسيار گسترده بوده بطوري که در اغلب شنزارهاي مرکزي ايران مانند بيابانهاي شني کرمان ، خوروبيابانک ، نائين، دشت کوير، ريگستان جن ، دامغان ، سيستان و بلوچستان ، کرج و آذربايجان حضور دارند. اسکنبيل متعلق به خانواده علف هفت بند ( Polygonaceae)داراي تنه اي منشعب ، يا غير منشعب، سفيد رنگ، ساقه ايستا و افراشته، برگها اغلب حالت آويز بخود مي گيرند. دوره رشد رويشي آن از اسفندماه آغاز و ظهور برگهاي باريک و کشيده تا اواسط فروردين ادامه پيدا مي کند. گلهاي ريز و سفيد رنگ آن از اواخر فروردين ماه آغاز و تا اواخر ارديبهشت ماه منظره بسيار بديعي را به چهره شنزارها مي بخشد. ميوه ها بتدريج در خردادماه ظاهر مي شوند ميوه هاي مژک دار به رنگهاي کرم ، سفيد، صورتي، قرمز رنگ، تمام پيکر گياه را فرامي گيرند. ارتفاع اسکنبيل معمولا" بين يک تا سه متر متغير است.

 

سيستم ريشه اي درختچه اسکنبيل در شنزارهاي مناطق خشک، تنها وسيله جاذب رطوبت بوده و يگانه ابزاري است که گياه براي جستجوي رطوبت و ترفيع نياز آبي خودش، به آنها مجهز شده، افزون بر اين بواسطه کمبود ميزان رطوبت در شنزار و کند بودن جريان آب در خاک ، گياه مجبور است بطور مداوم انشعابات ريشه اي را جهت درسيابي به رطوبت کافي، به هر سو گسيل دارد. بنابراين فعاليت رشد سيستم ريشه اي در اين درختچه ها بسيار فعال بوده و حجم وسيعي از ريشه ها، اندامهايي را در مقابل شرايط محيط سخت محافظت مي کند. اين فعاليت را حتي در نهالهاي کوچک گياهان شندوست مي توان مشاهده کرد. در برخي بررسيهاي انجام گرفته پيرامون تناسب اندامهاي زيرزميني(ريشه ها) به اندامهاي هوائي ، نسبت به ده به يک را نيز نشان داده است. به کوتاه سخن، اين حجم ريشه ، يگانه وسيله موثر براي زندگي گياه در خاکهائي است که رطوبت در طبقات عميق تر وجود دارد. سيستم ريشه اي علاوه بر نقش فيزيولوژيک براي گياه (ترفيع نياز آبي) ابزاري نيز مي باشد که گياه را در مقابل بادهاي سهمگين و طوفانهاي شني حفاظت کند . به همين دليل در برخي نقاط شايد بخش وسيعي از خاک اطراف ريشه هاي اسکنبيل توسط باد، برداشته شده باشد. با اين حال گياه همچنان به رشد طبيعي خود ادامه دهد.

اسکنبيل در عرصه هاي تپه هاي شني و ماسه هاي روان براحتي مستقر شده و درختچه اي است شن دوست که سيستم ريشه هاي آن با خاکهاي سبک سازگاري پيدا نموده است. اين درختچه اغلب در بيابانهاي ارمنستان ، تاجيکستان ، صحراي قره قوم ايجاد رويشگاههاي وسيعي را مي نمايد. اسکنبيل تغييرات و نوسانات شديد حراتي و رطوبتي را براحتي تحمل مي کند و براي کاهش ميزان تعرق از سطح برگها ، سطح برگهاي خود را به حداقل رسانده است. شکل برگها باريک ، کشيده و دراز مي باشند تا در مقابل کمبود رطوبت ( مخصوصا" در فصل تابستان ) و حشکسالي ها ، بتواند حداقل اتلاف آب را از برگها داشته باشند. اسکنبيل در طبيعت معمولا" بهمراه ساير گونه هاي شن دوست مانند نسي ، خارسوف ، سوف بي خار، دم گاوي ، آفتاب پرست و کلبيت ديده مي شود. اسکنبيل از جمله درختچه هايي است که در دستگاههاي اجرايي کشور ( منابع طبيعي) براي احيا عرصه هاي شني و شنزارها ، پس از ايجاد بادشکن و يا مالچ پاشي شنهاي روان ، در قالب عمليات بيولوژيک از آن استفاده مي کنند. روش تکثير اسکنبيل علاوه بر بذر توسط قلمه نيز ازدياد صورت مي گيرد.

اسکنبيلها همانند دم گاوي انعطاف اکولوژيک بسيار زيادي در مقابل شرايط سخت محخيط بيابان از خود نشان مي دهند. اين درختچه ها نوسانات شديد درجه حرارت را در فصول مختلف سال براحتي تحمل نموده ، علاوه بر اين با وجود سيستم ريشه اي بسيار گسترده و فعال ، حتي در گرمترين ماه سال نيز از حداقل رطوبت موجود در خاک بخوبي استفاده کرده و در واقع حداکثر صرفه جويي را در مقابل اتلاف آب از طريق تعرق ، از خود نشان مي دهد . اين درختچه ها داراي انشعابات فرعي گسترده بر روي شنزارها بوده و فرم گياه به اشکال متفاوتي ( کروي ، ايستاده و يا خميده ) در تپه هاي ماسه اي مشاهده مي شود. ميوه هاي اسکنبيل معمولا" کروي و توپي شکل بوده و در اواخر بهار تشکيل مي گردد. انبوه ميوه هاي مژک دار اسکنبيل در روي ساقه ها به رنگهاي قرمز، صورتي و زرشکي ، مناظر بديعي را در روي ماسه هاي روان به نمايش مي گذاراند. ميوه داراي تارهاي نازک ابريشمي زياد در اطراف بوده و به شکل توپ کوچک مي ماند که براحتي توسط باد جابجا مي شود . اسکنبيلها در اقاليم خشک و نيمه خشک منحصرا" در خاکهاي ماسه اي و تپه هاي شني استقرار دارند.

 

Astragalus Squarrosus نتر

 

«نتر» يا «سوس» نامي است که بيابان نشينان به اين گونه«گون» نهاده اند. درختچه اي است شن دوست ، بسيار مقاوم به خشکي و سازگار به عرصه هاي شني – گچي . اين درختچه متعلق به خانواده پروانه آسا(Papilionaceae) ، ارتفاع آن بين 70 تا 5/1 متر و قطر تاج پوشش آن بين 60 تا 100 سانتيمتر بالغ مي گردد.

 

برگهاي شانه اي گياه پوشيده از کرکهاي ريز سفيد رنگ بوده به همين دليل ريخت ظاهري گياه سبز نقره اي جلوه مي کند. اين گياه کم برگ بوده و به همين دليل بخشي از مکانيسم فتوسنتز گياه ، توسط ساقه هاي سبز و جوان آن انجام مي گيرد. نتر بومي نواحي ايران ، پاکستان ، افغانستان و ترکمنستان مي باشد. در عرصه هاي شنزارهاي چوپانان ، خوارتوران ، سيستان و بلوچستان و بيابانهاي مسيله( تپه هاي شني مظفرآباد، چاه قرقره و نوار ريگ بلند ) گسترش دارند. خاک رويشگاه نتر اغلب شني ، سبک و گچي مي باشد.دامنه ارتفاعي رويشگاه نتر بين 800 تا 1200 متر از سطح دريا است. اين نواحي در خطوط همباران 80 تا 100 ميليمتر قرار دارند. اين درختچه اغلب همراه ساير گياهان شن دوست مانند کلبيت ، اسکنبيل، نسي و خار سوف ايجاد اجتماعات پراکنده اي را در شنزارها مي نمايد. گلهاي گياه معمولا" در اواسط قروردين ماه ظاهر مي شوند و ميوه هاي حاوي 2تا 3 عدد بذر در خردادماه قابل مشاهده هستند. اين درختچه شن دوست ، گياهي مرتعي و بسيار خوشخوراک در مراتع قشقلاقي محسوب مي شود. در اوايل بهار سر شاخه هاي جوان و گلدار گياه مورد علاقه گوسفندان مي باشد. نتر بوسيله بذر تکثير مي شود.

 

 

Ficus carica L.subsp rupestrise انجير خوراکي صخره اي

 

انجير وحشي که در واقع زيرگونه اي از انجير خوراکي مي باشد، درختچه اي است صخره دوست و کند و رشد که اغلب در نقاط سنگلاخي و شيب دار نواحي کوهستاني نيمه خشک رويش دارد. اين گياه درختچه اي است داراي سيستم ريشه اي فوق العاده فعال و سازگار به نوسانات شديد رطوبتي مي باشد. انشعابات ريشه هاي انجير وحشي در شکاف سنگها ، جايي که تنها در محدوده يقه و منطقه ريشه اين گياه ، مقدار ناچيزي خاک وجود دارد ، نفوذ مي کند.

 

در برخي موارد فعاليت شديد سيستم ريشه اي گياهان در منافذ سنگها ، منجر به شکستن و خرد کردن سنگها نيز مي شود. وليکن در کوههاي ارتفاعات سياه کوه، کوههاي يخ آب و کوشکوه نيز به طور پراکنده در منافذ تخته سنگها ديده مي شود. وجود اين قبيل گونه هاي درختچه اي بسيار مقاوم و سازگار ، استعداد و پتانسيل منطقه را در ايجاد پوشش استپ – جنگل بالا مي برد و چنانچه خواص اکولوپيک چنين عناصري شناخته شود ، قطعا" در احياء نواحي سنگلاخي و تراسهاي در حال فرسايش کمک بسيار موثري براي مديريت دستگاههاي اجرايي در امر منابع طبيعي خواهد بود. ميوه هاي اين گياه ، شيرين و داراي ارزش غذايي مي باشد به همين دليل اغلب به صورت ميوه هاي خشک در آجيل و تنقلات مورد استفاده قرار مي گيرد.

 

اسفناج وحشی - آنزيپلکس

 

اسفناج وحشی از جمله گياهان بوته ای چند ساله می باشد که کشت آن در شرايط آب و هوايی خاص کشور ما نتيجه بسيار مطلوب و خوبی دارد.

 

 

گياهی خوشخوراک، و مناسب برای تغذيه دامها می باشد.

در مقابل خشکی و کم آبی و گرمای زياد مقاوم بوده و در محيطهای شور بخوبی رشد می کند ، به علاوه از شوری خاک می کاهد و در نتيجه باعث ایجاد محيطی مساعد برای رشد و تجديد حيات گياهان ديگر می گردد.

روی هم رفته اين گياه با بازده علوفه ای خوبی که دارد برای احياء و اصلاح مراتع مناسب می باشد.

 

Smirnovia iranica دم گاوي

 

دم گاوي معمولا" در عرصه هاي تپه هاي ماسه بادي بيابانهاي چوپانان ، نوار ريگ بلند ، شنزارهاي خوار توران و ريگستان جن انتشار دارد. گلهاي اين درختچه معمولا" در اواخر ارديبهشت ماه بتدريج تبديل به ميوه هاي بسيار زيبايي مي شوند. ميوه ها بصورت نيامهاي پفکي شکل ، نسبتا" بزرگ که در داخل آن تعداد ٢ تا ٥ عدد بذر جاي دارد. ميوه بواسطه وجود کيسه هوادار ، سبک بوده و در اوايل مردادماه توسط باد جابجا شده و به اطراف پراکنده مي شوند.

 

اين گياه معمولا" در خطوط همباران ٨٠ تا١٣٠ ميليمتر بطور طبيعي رويش دارد. دامنه ارتفاعي رويشگاه آن بين ٨٠٠تا ١٢٠٠متر از سطح دريا است. دم گاوي داراي دو نوع سيستم ريشه اي مي باشد. ريشه هاي عمودي گياه که معمولا" در سالهاي اوايل رويش فعاليت دارند، بيشتر بواسطه دسترسي به رطوبت زيرين و استقرار اوليه گياه در شنزار مي باشد. اين نوع سيستم ريشه اي معمولا" زياد فعال نبوده بلکه ريشه هاي افقي و سطحي گياه که معمولا" از سال دوم به بعد فعاليت مي کند، براي دستيابي به رطوبت سطحي با انتشار وسيع و گسترده تا شعاع ٣٥متر نيز گسترش مي يابد . سيستم ريشه اي در رويشگاه طبيعي دم گاوي معمولا" بر روي ريشه هاي سطحي و افقي گياه ، به فواصل ١ تا ٥/١ متر از پايه مادري ، جستهاي جديدي را توليد مي کند که پس از چند سال ، توده اي از درختچه که در زير به هم متصل هستند، بوجود مي آيند بنابراين تکثير دم گاوي علاوه بر انشعابات جستهاي ريشه اي ، توسط بذر نيز تکثير مي شوند.

 

گياه باريجه Ferala gum mosa

 

نام گياهي ست پايا و منوکاريپيک ، بومي نواحي کوهستاني مرطوب و نيمه خشک ايران و چند کشور حوضه درياي مديترانه .

 

عمده رويشگاههاي گياه در استانهاي خراسان ، اصفهان ، تهران ، مازندران ، مرکزي و زنجان مي باشد . شيرابه اي که در اثر خراشهاي طبيعي يا مصنوعي از ريشه ، ، ساقه ، برگ و ميوه گياه تراوش مي شود اصطلاحا" گالبانوم" گويند. صمغ حاصل از گياه ، جز فرآورده هاي فرعي مرتع بوده و بعنوان يکي از مهمرتين گياهان دارويي – صنعتي صادراتي کشور محسوب مي شود.

 

بدليل کيفيت و مرغوبيت بسيار بالاي باريجه ايران نسبت به ساير ممالک حوضه مديترانه ، ساليانه بيش از دهها تن صمغ ، به شکل خام از کشور صادر و فرآورده هاي حاصل از آن با چندين برابر قيمت به کشور سرازير مي شود يکي از رويشگاههاي با اهميت باريجه ، حوضه هاي آبخيز جنوب و غرب کاشان که براساس آمار سال 1371 ، بيش از يک ششم باريجه صادراتي کشور(حدود يازده تن ) را بخود اختصاص داده است.

از جمله مصارف صمغ باريجه ، کاربرد آن در صنايع عطر و ادکلن سازي، نقاشي ، نساجي و داروسازي است مهمترين ترکيب شيمياي آن ، شامل ترکيبات کوماريني ، استرولي و گليکوزيدي مي باشد.

بدليل بهره برداري هر ساله از اين گياه در رويشگاههاي مختلف کشور و بمنظور يافتن مناسبترين شيوه بهره برداري و برآورد ميزان توانايي آن در توليد محصول ، بررسيهاي مطالعاتي در زمينه شيوه هاي مختلف بهره برداري در چهار مرتع باريجه خيز کاشان ( اسحاق آباد ، ويدوجا ، نشل و مرق) انجام گيرد.

نتايج حاصله نشان داد که ما بين چهار روش بهره برداري مرسم ( برش عرضي ، برش طولي، نربري و رويش ايژي ) ، برش طولي ، مناسبترين شيوه در امر بهره برداري شناخته شد. در اين عمليات حداکثر تا چهار برش ، بسته به قطر و سنگ گياه ، آسيب غير قابل جبراني را وارد نياورده و قدرت بازيابي و ترميم زخم وارد شده ، امکان پذير است. 

 

 

www.ake.blogfa.com      www.ake.blogfa.com    www.ake.blogfa.com  

 

گیاهان مناطق کویری دكتر دکتر حسين بتولي