مقدمه

كشور ايران‌ با تنوع‌ وسيع‌ آب‌ و هوايي‌ در پاره‌اي‌ از مناطق‌ آن‌ در زمينه‌ توليد برخي‌ از محصولات‌ كشاورزي نظير پسته‌، خرما، كشمش‌، بادام‌، گردو، زعفران‌ و زيره‌ و زرشك‌ از مزيت‌ نسبي‌ قابل‌ توجهي‌ برخوردار است ‌، لذا جهت‌ اتخاذ سياست‌هاي‌ مطلوب‌ در زمينه‌ بهبود نظام‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ و توسعه‌ صادرات‌ آنها نياز به ‌مطالعات‌ اقتصادي‌ به‌ صورت‌ علمي‌ حائز اهميت‌ مي‌باشد (تركماني، 1378).ايران‌ به‌ عنوان‌ بزرگترين‌ توليد كننده‌ زيره‌ و زرشك‌ دنيا هنوز در بازار جهاني‌ جايگاه‌ مشخص‌ و روشني ندارد و مجبور است‌ به دلايلي‌ از جمله‌ تبليغات‌ منفي‌ رقبا محصول‌ خود را به‌ كمتر از نصف‌ قيمت‌ جهاني‌ به‌فروش‌ رساندلذا در اين‌ مطالعه‌ وضعيت‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ اين‌ محصولات‌ به‌ صورت‌ مطالعه‌اي‌ موردي‌ در مناطق‌ عمده‌ كشت‌ استان‌ خراسان‌ مورد بررسي‌ قرار گرفته‌ است‌.از جمله اهداف اين مطالعه: بررسي‌ و شناخت‌ عمليات‌ بازاررساني‌ زيره‌ و زرشك‌، تعيين‌ مسير، حاشيه‌، سود، كارايي‌ و ضريب‌ هزينه‌ بازاريابي‌ زيره‌ و زرشك، برآورد هزينه‌ خدمات‌ بازاريابي‌ و بررسي عوامل موثر بر حاشيه بازاريابي زيره و زرشك و ارائه‌ راهكارهاي‌ مناسب‌ جهت‌ بهبود وضعيت‌ بازاريابي‌ زيره‌ و زرشك‌ مي باشد. با توجه ‌به‌ فقدان‌ انتشار مطالعات‌ اقتصادي‌ جامع‌ در زمينه‌ هاي‌ فوق‌، در مورد زيره‌ سبز و زرشك‌ ايران‌ ضرورت‌ و اهميت‌ اين‌ تحقيق‌ را نيز ايجاب‌ مي‌نمايد.در اين تحقيق جامعه آماري مورد مطالعه زيره كاران و زرشك كاران استان خراسان مي‌باشد. براي انجام تحقيق شهرستان‌هاي سبزوار، اسفراين، تربت‌حيدريه قائنات و بيرجند انتخاب و جمعا 100 پرسشنامه توليد كننده زيره و زرشك، 25 پرسشنامه عمده فروش و 50 پرسشنامه خرده فروش تكميل گرديده است. انتخاب كشاورزان با روش نمونه گيري خوشه اي دو مرحله اي صورت گرفت. جمع آوري اطلاعات و تكميل پرسشنامه‌ها به صورت مقطعي در سال زراعي 1380 انجام گرفت. به منظور تجزيه و تحليل داده‌ها و برآورد مدل‌هاي مورد استفاده از بسته نرم افزاري Eviews استفاده شده است. برخي‌ از مطالعات‌ و تحقيقاتي‌ كه‌ در زمينه‌ بازاريابي‌ و بازاررساني‌ محصولات‌ كشاورزي‌ در داخل ‌و خارج از كشور انجام‌ شده‌، در زير عنوان‌ گرديده‌ است:

Charles and Gray (1993) براي‌ بررسي‌ عوامل‌ مؤثر بر حاشيه‌ بازاريابي‌، 4 مدل‌ حاشيه‌ بازاريابي‌ استفاده‌ كردند. اين‌ دو بر اين‌ باورند كه‌ حاشيه ‌بازاريابي‌ به‌ قيمت‌ خرده‌ فروشي‌، قيمت‌ سرمزرعه‌ و هزينه‌ نهاده‌هاي‌ بازاريابي‌ بستگي‌ دارد. Rajagopal (1992)در تحقيقي‌ در ناحيه‌ باستار هندوستان‌، كارايي‌ اقتصادي‌ بازاريابي‌ ذرت‌ را بررسي‌ كرد. نتيجه‌ اين‌ تحقيق‌ نشان‌ ‌داد كه‌ در اغلب‌ بازارها، ضريب‌ همبستگي‌ بين‌ ميزان‌ توليد و مازاد قابل‌ فروش‌ معني‌ دار است،‌ اما رابطه‌ بين‌ حاشيه‌ سود و حجم‌ فروش‌ معكوس‌ مي‌باشد به طوريكه‌ افزايش‌ حاشيه‌ سود در مكانهايي وجود دارد كه‌ مازاد قابل‌ فروش‌ كمتري‌ وارد بازار گردد. محقق‌ در پايان‌، جهت‌ بهبود سيستم‌ بازاريابي‌، پيشنهاد مي‌كند كه‌ در ناحيه‌ مورد بررسي‌، بايد مسير بازاررساني‌ اين‌محصول‌ تغيير كند.

 

شيروانيان‌ و نجفي‌ (1378)، به‌ بررسي‌ بازاريابي‌ گوجه‌ فرنگي‌ در استان‌ فارس‌ پرداختند همچنين‌ در اين ‌مطالعه‌ عرضه‌ و تقاضا، عملكردها، سازمان‌ بازاريابي‌، انواع‌ بازارها و قيمت‌ فروش‌ اين‌ محصول‌ در سطوح ‌مختلف‌ بازاريابي‌ مورد بررسي‌ قرار گرفت‌. نتايج‌ نشان‌ داد كه‌ در زمينه‌ عملكرد بازاريابي‌ و قيمت‌ها مشكلات ‌عمده‌اي‌ وجود دارد از طرفي‌ به‌ علت‌ اينكه‌ دولت‌ در ارائه‌ اطلاعات‌ بازاريابي‌ اقدامات‌ لازم‌ را انجام‌ نمي‌دهد گروه‌ بارباركن‌ها وارد بازار شده‌اند. اين‌ گروه‌ به‌ علت‌ آگاهي‌ از وضعيت‌ بازارهاي‌ موجود و قيمت‌ها به‌ صورت ‌مقطعي‌ وارد نظام‌ بازاريابي‌ شده‌ و بازار را در تسلط‌ خود در آورده‌اند. دولت‌ به جاي‌ اينكه‌ به‌ نظارت‌ و مراقبت ‌بازار بپردازد، اقدام‌ به‌ دخالت‌ در امور بازار نموده‌ كه‌ اين‌ امر پيامدهاي‌ نامطلوبي‌ را به‌ همراه‌ داشته‌ است‌. لذا در پايان‌ پس‌ از بررسي‌ ويژگي‌هاي‌ توليد، سازمان‌ بازاريابي‌، انواع‌ بازارها و قيمت‌ محصول‌ در سطوح‌ مختلف بازاريابي‌، نتيجه‌ گرفتند كه‌ دخالت‌ مستقيم‌ دولت‌ در فرآيند بازاريابي‌ مطلوب‌ نبوده‌ و نظارت‌ دولت‌ را سفارش‌مي‌نمايند.سالم‌ (1379)، در پژوهشي‌ مسائل‌ بازاررساني‌ انار در استان‌ يزد را مورد بررسي‌ قرار داد. در اين‌ پژوهش‌ 8 مسير مهم‌ بازاريابي‌ شناسايي‌ گشت‌ كه‌ 4 مسير آن ‌منجر به‌ صادرات‌ و باقي‌ مانده‌ به‌ مصرف‌ كننده‌ داخلي‌ ختم‌ مي‌شود. نتايج‌ حاصل‌ از اين‌ بررسي‌ نشان‌ داد در مسيري‌ كه‌ توليد كننده‌ به‌ طور مستقيم‌ محصول‌ خود را در اختيار خرده‌ فروش‌ قرار مي‌دهد، كمترين‌ حاشيه‌ و در مسيري‌ كه‌ توليد كننده‌ محصول‌ خود را در اختيار عمده‌ فروش‌ قرار داده‌ و عمده‌ فروش‌ محصول‌ را به‌ ميدان‌تره‌ بار و ديگر نقاط‌ مي‌برد بيشترين‌ حاشيه‌ بازار وجود دارد. همچنين‌ در مسيري‌ كه‌ توليد كننده‌ محصول‌ خود را به‌ خرده‌ فروش‌ داده‌ او نيز صادر مي‌نمايد، بيشترين‌ سهم‌ توليدكننده‌ و در مسيري‌ كه‌ محصول‌ از طريق‌ توليدكننده‌ صادر مي‌شود كمترين‌ سهم‌ توليد كننده‌ مشاهده‌ مي‌گردد.

دانشور و مظهري‌ (1379)، در تحقيقي‌ تحت‌ عنوان‌ «نگرش‌ اقتصادي‌- اجتماعي‌ بر جايگاه‌ محصولات‌كشاورزي‌ راهبردي‌ ويژه‌ خراسان‌» نقشي‌ را كه‌ توليد زرشك‌ در ايجاد درآمد، اشتغال زايي‌ و كمك‌ به‌ توسعه‌اقتصادي‌ - اجتماعي‌ منطقه‌ داشته‌، بررسي‌ نمودند. نتايج‌ نشان‌ داد كه‌ توليد زرشك‌ باعث‌ افزايش‌ بهره‌وري‌ نيروي‌ كار، كاهش‌ نرخ‌ بيكاري‌پنهان‌ در بخش‌ كشاورزي‌ و... مي‌گردد لذا‌ توجه‌ بيش‌ از پيش‌ به‌ توليد كشاورزي‌زرشك‌ و افزايش‌ سطح‌ زير كشت‌ آن‌ در استان‌ و سرمايه‌گذاري‌ در راستاي‌ صنايع‌ وابسته‌ به‌ آن ‌، روند توسعه اقتصادي‌ - اجتماعي‌ مناطق‌ محروم‌ جنوب‌ استان‌ خراسان‌ را بهبود خواهد بخشيد. در ضمن‌ اين‌ مطالعه‌ ارزش‌افزوده‌ حاصل‌ از زرشك‌ خشك‌ در كل‌ منطقه‌ بيرجند و قاين‌ را 6/5 ميليارد ريال‌ و ارزش‌ افزوده‌ زرشك‌ تبديل ‌شده‌ به‌ افشره‌ در كل‌ منطقه‌ بيرجند و قائن‌ را 22 ميليارد ريال‌ ذكر نموده‌ است

 

مواد و روشها

در تعاريفي‌ كه‌ براي‌ بازاريابي‌ محصولات‌ كشاورزي‌ ارائه‌ شده‌، دو ديدگاه‌ وجود دارد. ديدگاه‌ نخست‌، تعاريفي‌ كه‌ بازاريابي‌ محصولات‌ كشاورزي‌ را كليه‌ عمليات‌ انجام‌ شده‌ بر روي‌ محصول‌ در فاصله‌ بين‌ توليد تا مصرف‌ مي‌داند. ديدگاه‌ دوم‌ در بر گيرنده‌ تعاريفي‌ است‌ كه‌ بازاريابي‌ محصولات‌ كشاورزي‌ را در مفهومي‌ وسيع‌تر از ديدگاه‌ فوق‌ مورد توجه‌ قرار مي‌دهد. به طوريكه‌ بازاريابي‌ محصولات‌ كشاورزي‌ از مرحله ‌برنامه‌ريزي‌ براي‌ توليد آغاز مي‌گردد. زيرا، در انتخاب‌ ميزان‌، نوع‌ و چگونگي‌ توليد محصول‌، توجه‌ به‌ بازار و تقاضاي‌ مصرف‌ كننده‌ لازم‌ است نجفي‌ (1377).

مسير بازاررساني

نحوه قرارگرفتن و ارتباط واسطه‌ها و عوامل بازاريابي كه به وسيله آن محصول از دست توليدكنندگان به دست مصرف كنندگان مي‌رسد تحت عنوان مسير بازاررساني مشخص مي‌گردد. ترسيم اين مسيرها مربوط به نقل و انتقال محصول بوده و مسيري كه قسمت عمده محصول را به بازار هدايت مي‌كند در مركز نمودار ترسيم شده است و ساير مسير ها به صورت فرعي در طرفين مسير اصلي قرار دارد.

ضريب هزينه بازاريابي

در فاصله‌ بين‌ توليد تا مصرف‌ محصولات‌ كشاورزي‌، فعاليت‌ها و خدماتي‌ بر روي‌ آنها انجام‌ مي‌گيرد. بطور كلي‌، به‌ مجموع‌ هزينه‌ فعاليت‌ها و خدمات‌ انجام‌ شده‌ بر روي‌ محصول‌ در فاصله‌ بين ‌توليد تا مصرف‌، كه‌ به‌ صورت‌ درصدي‌ از قيمت‌ محصول‌ ارائه‌ شده‌ به‌ مصرف‌ كننده‌ است‌، ضريب‌ هزينه ‌بازاريابي‌ گويند. فرم‌ رياضي‌ اين‌ ضريب‌ به‌ صورت‌ زير است‌:

R = (CM / PR) * 100

كه‌ در آن‌ R: ضريب‌ هزينه‌ بازاريابي‌، PR: قيمت‌ خرده‌ فروشي‌ و CM: هزينه‌ بازاريابي‌ است‌. رابطه‌ فوق ‌بيانگر سهم‌ هزينه‌هاي‌ بازاريابي‌ از قيمت‌ پرداختي‌ مصرف‌ كننده‌ است (زارع، 1376) (شكري خانقاء، 1376).

حاشيه بازاريابي

ديگبي‌ (Digby, 1989) حاشيه‌ بازاريابي‌ را به‌ صورت‌ اختلاف ‌قيمت‌ بين‌ حلقه‌هاي‌ زنجيره‌ بازاريابي‌ تعريف‌ نموده  است‌. بر اين‌ اساس‌ سه‌ نوع‌ حاشيه‌ عمده‌ فروشي‌، خرده‌فروشي‌ و حاشيه‌ كل‌ بازاريابي‌ قابل‌ تميز است‌. روابط‌ مربوط‌ به‌ هر يك‌ از اين‌ سه‌ نوع‌ حاشيه‌ به‌ صورت‌ زير است‌:

                                                                                       MM = PR - PP

                                                                                      MW = PW - PP

                                                                                      MR = PR - PW

كه‌ در آن‌ MM: حاشيه‌ كل‌ بازاريابي‌، MW: حاشيه‌ عمده‌ فروشي‌، MR: حاشيه‌ خرده‌ فروشي‌، PR: قيمت‌ خرده‌ فروشي‌، PP: قيمت‌ توليد كننده‌ و PW: قيمت‌ عمده‌ فروشي‌ مي‌باشد.

كارايي بازاريابي

براساس‌ برخي‌ از تئوري‌هاي‌ اقتصادي‌، كارايي‌ بازاريابي‌ صرفاً وابسته‌ به‌ طبيعت‌ رقابت ‌در بازار مي‌باشد. هرچه‌ رقابت‌ بيشتر بر بازار حكمفرما باشد كارايي‌ بيشتر خواهد بود. اين‌ امر از يك‌ طرف‌، رضايت‌ خاطر مصرف‌ كنندگان‌ و از طرف‌ ديگر، كاهش‌ هزينه‌ها و ضايعات‌ بازاريابي‌ را در پي‌ خواهد داشت‌. با توجه‌ به‌اين مطالب‌ شريواستاوا و رانادهير(Shrivastavaand Ranadhir 1995) سه‌ نوع‌ عدم‌ كارايي‌ بازاريابي‌ شامل‌ عدم‌ كارايي‌ فني‌ (Technical Inefficiency)، عدم‌ كارايي‌ قيمتي‌ (Price Inefficiency) و عدم‌ كارايي‌ كل‌ (Overall Inefficiency) رامعرفي‌ نمودند. روابط‌ مربوط‌ به‌ هر يك‌ از انواع‌ عدم‌ كارايي‌ بصورت‌ زير است‌:

  عدم‌ كارايي‌ فني  ‌:                                                                                 T _inef =CW / M

 عدم‌ كاريي‌ قيمتي‌:                                                                                 P_inef =CM / MM

  عدم‌ كارايي‌ كل‌ :                                                                   O_inef=CW+CM)/MM   

كه در توابع فوق :CW  ميزان ضايعات CM : هزينه بازاريابي، MM: حاشيه كل بازاريابي، :Tinefعدم‌ كارايي‌ فني، Pinef: عدم‌ كارايي‌ قيمتي و Oinef: عدم‌ كارايي‌ كل مي باشد.

مدلهاي حاشيه بازاريابي

به منظور تعيين عوامل مؤثر و تعيين كننده حاشيه بازاريابي از الگوهاي متعددي استفاده مي‌گردد كه ذيلاً به چهار مدل مشهور شامل مدل‌هاي Mark UP، Relative Margin، Marketing Cost، و Rational Expectation اشاره مي‌گردد:

الف)الگوي مارك- آپ (Mark up Model) MM=f(RP,Z)                                               

ب)الگوي حاشيه نسبي (Relative Model)MM=f(RP,TR,Z)                                             

ج)الگوي هزينه بازاريابي (Marketing Cost Model)                                                        M=f(Q,Z)

د)الگوي انتظارات عقلايي (Rational Expectation Model)       MM=f(PF_t,E_t(PF_t+1),Z ,r,g)

كه در كليه توابع فوق::MM حاشيه بازاريابي، :PR قيمت خرده‌فروش،PR :قيمت خرده‌فروشي، TR ارزش كالاي فروخته شده، Q:ميزان محصول عرضه شده،:PF_t قيمت سر مزرعه در دوره جاري، (PF_t+1):E ارزش مورد انتظار قيمت سر مزرعه در دوره آينده، r: نرخ بهره،g  : نسبت موجودي به فروش و Z بردار هزينه‌هاي بازاريابي مي‌باشند.

شفافيت بازار

از جمله معيارهايي كه جهت بررسي ساختار بازار مورد استفاده قرار مي‌گيرد، معيار تعيين شفافيت بازار است. شايان ذكر است كه در حالت استاتيك، يا در يك زمان مشخص چنانچه قيمت در خرده فروشي با مجموع قيمت سرمزرعه و هزينه‌هاي بازاريابي برابر باشد، نتيجه گيري ميشود كه بازار شفاف و رقابتي است

 

نتايج و بحث

در فرآيند بازاريابي زيره و زرشك، بازارهاي موجود به سه نوع بازار سر مزرعه، بازار عمده‌فروشي و بازار خرده فروشي تقسيم مي‌شود. بازار سر مزرعه بازاري است كه مزارع و باغات زيره و زرشك را تحت پوشش خود قرار مي‌دهد. اغلب معاملات اين بازار در رابطه با زيره، مربوط به سر مزرعه و در رابطه با زرشك در محل روستا مي‌باشد و بندرت در سر مزرعه انجام مي‌شود. اكثر اين معاملات به صورت نقدي و در زمان برداشت صورت پذيرفته است، در مواردي نيز معاملات مدت دار و سلف‌فروشي نيز مشاهده شده است. عرضه كنندگان زيره و زرشك در اين بازار صرفاً توليد كنندگان و خريداران زيره و زرشك، اغلب عمده فروشان و نمايندگان عمده فروش مي‌باشند. بازار عمده فروشي محدودتر از بازار سر مزرعه است. تمركز اين بازار در شهرستانها مي‌باشد. در استان مورد مطالعه بازار عمده‌فروشي نسبت به بازار سر مزرعه از اهميت بيشتري برخوردار است. عرضه كنندگان به اين بازار، شامل كشاورزان، خريداران محلي، عمده فروشان و نمايندگان عمده فروشان، دلالان و ميدان داران مي‌باشند و خريداران بازار عمده فروشي زيره به ترتيب اولويت شامل صادركنندگان، عمده فروشان ديگر شهرستان‌ها، خرده فروشان، دلالان و و مصرف كنندگان مي‌باشند. عمده معاملات زيره در اين بازار به صورت مدت دار و علي الحساب و عمده معاملات زرشك نيز به صورت نقدي مي‌باشد. تمامي معاملات زيره و زرشك در بازار خرده فروشي در فصول بعد از برداشت و به صورت نقدي انجام مي‌پذيرد.

عمليات بازاريابي زيره و زرشك در استان شامل انباري داري، حمل و نقل، بسته بندي ، درجه‌بندي و سرمايه است. زرشك معمولي و پفكي بدليل خاصيت فساد پذيري آنها، انبارداري چنداني ندارند. بدين ترتيب هيچگونه فرصت و موقعيتي براي سوء استفاده عوامل بازاريابي و واسطه‌ها باقي نمي‌ماند. در مناطق مورد مطالعه اغلب كشاورزان فاقد انبار مناسب بوده به عبارت ديگر در بازار سر مزرعه و يا در محل روستا انبار مناسبي كه بتواند محصول زيره و زرشك را از تابش نور خورشيد و ديگر عوامل محيطي محفوظ نگه دارد كمتر يافت مي‌شود. در بازاريابي زيره و زرشك حمل و نقل از سر مزرعه و محل روستا آغاز مي‌گردد و در صورت فروش زيره و زرشك در بازار سر مزرعه، حمل و نقل آن به بازار عمده فروشي توسط خريدار صورت مي‌گيرد، اما در صورت ارائه زيره و زرشك در بازار عمده فروشي، حمل و نقل به عهده كشاورز مي‌باشد و هزينه آن بسته به توافق طرفين قسمتي يا تماماً توسط خريدار يا كشاورز پرداخت مي‌شود. معمولاً وسيله حمل و نقل در فاصله بازار سر مزرعه و محل روستا تا بازار عمده فروشي نيسان، وانت و به ندرت خاور مي‌باشد. بسته به نوع بازار، موقعيت و اهيمت درجه بندي متفاوت است به طوريكه زيره و زرشك در بازار سرمزرعه بدون درجه بندي و در بازار عمده‌فروشي اغلب براساس درجه مبادله مي‌شوند.

درجه بندي زيره در بازار عمده فروشي در محل كارخانجات زيره پاك كني انجام مي‌شود. عدم كنترل و بازرسي شيوه درجه بندي و درجات تهيه شده براي زيره و زرشك موجب سوء استفاده برخي از كارخانه داران و تصفيه كنندگان شده است. برخي از كشاورزان براي مقابله با اين موضوع، محصول خود را به چندين كارخانه عرضه مي‌نمايند. زرشك را مي‌توان متناسب با وزن آن در ظروف با پوشش‌هاي مناسب از قبيل سلوفان، نايلون و يا كارتن با لفاف داخلي مناسب بسته بندي نمود. بسته‌هاي زيره بايد به صورت كيسه‌هاي دو لفاف، كه لفاف بيروني از جنس گوني يا الياف صنعتي و لفاف داخلي از كرباس يا متقال تشكيل شده است، باشد. بسته‌ها بايد از موادي ساخته شوند كه بر محتويات دروني خود بي اثر باشند. لوازمي كه جهت بسته بندي زيره و زرشك استفاده مي‌شود، بايد سالم، تميز، خشك و بدون بو باشد و روش بسته بندي بايد طوري باشد كه حفاظت كامل عليه هر گونه فساد،  نفوذ رطوبت و آفات تأمين گردد. بسته‌ها، گوني‌ها و يا كارتن‌هاي زيره و زرشك بايد در انبارهاي سر پوشيده نگهداري شوند كه از تابش آفتاب و بارش باران و حرارت زياد محفوظ بمانند. اطاق انبار بايد خشك و عاري از بوهاي ناپسند بوده و در برابر ورود حشرات و كرمها مصون باشد. تجهيزات تهويه بايد نوعي تحت بازبيني قرار گيرد كه در شرايط خشك تهويه خوبي انجام گيرد و در شرايط كاملاً بسته باشد. در اطاق انبار بايد تجهيزات لازم جهت تبخير و سوزاندن و دود كردن مواد ضد عفوني كننده موجود باشد. 

وجود واسطه‌ها در فرايند بازاريابي به علت دوري توليد كننده و مصرف كننده از يكديگر امري ضروري است. واسطه‌هاي موجود در زنجيره بازاريابي زيره و زرشك شامل عمده فروشان، خريداران‌محلي، نمايندگان عمده فروش، ميدان داران، دلالان و خرده فروشان مي‌باشند. خريداران محلي به خريد، جمع آوري، حمل و نقل و فروش زيره و زرشك مي‌پردازند در حالي كه عمده فروشان داراي فعاليت‌هاي گسترده تر و قابل ملاحظه تري در فرايند بازاريابي زيره و زرشك مي‌باشند، به طوريكه بر اساس سطح فعاليت مي‌توان عمده فروشان را به دو گروه تقسيم نمود: گروه نخست عمده فروشان زيره و زرشك بوده وصرفاً فعاليت‌هاي مشابه خريداران محلي انجام مي‌دهند. گروه دوم عمده فروشان تصفيه‌كننده بوده، اين گروه فعاليت خود را توسعه داده و به تصفيه، پاك كردن و درجه بندي زيره و زرشك مي‌پردازند. نمايندگان عمده فروش، گروه ديگري از واسطه‌هاي بازاريابي محصول زيره و زرشك مي‌باشند. دوره فعاليت اين گروه به هنگام برداشت محصول است اين گروه افرادي را در بر مي‌گيرد كه اطلاع كامل از بازار و قيمت در مكان‌هاي مختلف را دارا مي‌باشند .كشاورزاني كه محصولاتشان افزون بر ميزان خريد خريداران محلي است با بستن قرارداد‌هاي ويژه محصول خود را به نمايندگان عمده فروش مي‌فروشند. انگيزه فروش محصول به نمايندگان عمده فروش، ارائه قيمت بيشتر از سوي اين گروه نسبت به ديگر گروه‌هاست. از طرفي خريد كلي و بدون صرف وقت است. اين افراد با توجه به اطلاعاتي كه در زمينه بازار دارند، بيشترين سود بازاريابي را به خود اختصاص مي‌دهند. ميدان داران عاملين ديگري نيز در مراكز توليد محصول زيره و زرشك دارند كه واسطه‌ ها مي‌باشند. اين واسطه‌ها با سرمايه اي كه ميدان دار در اختيار آنان قرار مي‌دهد محصولات  زيره و  زرشك توليد كننده را پيش خريد و يا در موقع برداشت، محصول را از توليد كننده خريداري مي‌كنند، اين گونه واسطه‌ها در ازاي خدمات از ميدان داركارمزد دريافت مي‌كنند. يكي از مهمترين عاملان بازاررساني زيره و زرشك، دلالان مي‌باشند. اين افراد در حقيقت نقش اصلي را در ساختار بازار به عهده داشته و به عنوان رابطين توليد كنندگان و خريداران هستند و بدليل داشتن اطلاعات وسيع در مورد قيمت انواع محصولات و همچنين به جهت دارا بودن مهارت در شناسايي ارقام مختلف محصول ( كه به لحاظ قيمتي تفاوت دارند ) نقش مشاوره را براي فروشندگان و خريداران ايفا مي‌نمايند و در قبال آن حق الزحمه دريافت مي‌كنند. خرده فروشان زيره و زرشك به دو صورت سيار و ثابت به فعاليت مشغولند. خرده فروشان ثابت، همان مغازه داران پراكنده در سطح شهرستانها هستند. خرده فروشان سيار نيز اغلب با استفاده از وسايل نقليه مانند نيسان اقدام به خرده فروشي مي‌نمايند. اين گروه محصول خود را از سطح مزارع و مركز عمده فروشي شهرستان‌ها تهيه مي‌كنند. تهيه محصول از سطح مزرعه شيوه ايست كه بيشتر خرده فروشان در فصل برداشت به آن روي مي‌آورند، در ديگر فصول اين گروه محصول خود را از مراكز عمده فروشي فراهم مي‌سازند.

مسير بازاررساني زيره

نمودار (1-5)، مسير بازاررساني زيره را در استان خراسان نشان مي‌دهد.مسيرهاي عمده بازاريابي زيره در اين استان شامل (1): توليد كننده- عمده فروش- خرده فروش- مصرف كننده، (2): توليد كننده عمده‌فروش- مصرف كننده .(3): توليد كننده- خرده فروش- مصرف كننده مي‌باشد. لازم به ذكر است كه هر كدام از مسيرها با توجه به اهيمتشان مورد بررسي قرار گرفت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

قيمت گذاري زيره در مسيرهاي مختلف بازاريابي

قيمت زيره در بازار سر مزرعه و محل روستا بر اساس توافق طرفين تعيين مي شود. متوسط قيمت توليدكننده زيره در مسير(1)كه در آن محصول از طريق خريداران محلي ، دلالان ، نمايندگان عمده‌فروش، ميدان داران و ديگر واسطه‌ها خريداري مي‌شود به ترتيب 15485 ريال مي‌باشد كه اينان نيز محصول خريداري شده را با قيمت 818/16656 ريال در اختيار خرده فروشان قرار داده و خرده فروشان نيز محصول خريداري شده را با قيمت 833/17020 ريال در اختيار مصرف كنندگان و خرده فروشان ديگر شهرستانها قرار مي‌دهند. در مسير( 2 )، با توجه به توان مالي كشاورز، محصول توليد شده به شهرستانها و مراكز عمده فروشي انتقال داده مي‌شودكه در اين صورت كشاورز قادر است محصول زيره خود را با قيمت بالاتري در اختيار عمده فروشان قرار دهد. متوسط قيمت فروش توليد كننده در اين حالت 15875 ريال مي‌باشد. عمده فروشان زيره نيز محصول خريداري شده را با قيمت 857/16892 ريال در اختيار مصرف كنندگان و عمده فروشان ديگر شهرستانها قرار مي‌دهند .در مسير هاي (3)و (2)، كشاورز محصول توليد شده زيره را كه تا مدتي بعد از برداشت در انبار و يا منازل خود نگهداري نموده جهت دريافت قيمت بالاتر به مراكز خرده فروشي واقع در شهرستانها برده و با قيمتي معادل با 25/15596 ريال در اختيار خرده فروشان زيره نهاده، خرده فروشان مذكور نيز محصول خريداري شده را با قيمت 833/17020 ريال در اختيار مصرف كنندگان و خرده فروشان ديگر شهرستانها قرار مي‌دهند.

 

جدول شماره (1): قيمت سر مزرعه، عمده فروشي و خرده فروشي يك كيلوگرم زيره  در

مسيرهاي مختلف بازاريابي در استان خراسان (ريال)

ماخذ: يافته هاي تحقيق

 

حاشيه بازاريابي در مسيرهاي مختلف بازاريابي

جدول شماره (2)، نشان دهنده حاشيه بازاريابي مسيرهاي مختلف بازاريابي زيره در سطح استان خراسان مي‌باشد. چنانكه قبلاً بيان شد، حاشيه كل بازاريابي متشكل از حاشيه عمده فروشي وحاشيه خرده‌فروشي است. در مسير(1)، حاشيه عمده فروشي 818/1171 ريال و حاشيه خرده فروشي نيز 015/364 ريال بوده،  بنابراين حاشيه عمده فروشي بيش از حاشيه خرده فروشي است اين بدان علت است كه تفاوت قيمت سر مزرعه و قيمت عمده فروشي در اين مسير زياد بوده از طرفي قسمت اعظم فعاليت هاي بازاريابي شامل درجه بندي و بسته بندي و حمل محصول كه بخش عمده اي از هزينه هاي بازاريابي را به خود اختصاص مي‌دهد در قسمت حاشيه عمده فروشي قراردارد. در مسير(2)، به علت اينكه عمده‌فروش محصول را مستقيماً در اختيار عمده فروشان ديگر شهرستانها و مصرف كنندگان قرار مي‌‌دهد، تفكيك حاشيه بازاريابي به حاشيه عمده فروشي و خرده فروشي ممكن نيست، لذا حاشيه خرده‌فروشي صفر است. در مسير ( 3 ) نيز كشاورز، خود تمام فرايندهاي بازاريابي را انجام داده، محصول را به خرده فروشان فروخته، لذا حاشيه عمده فروشي نيز صفر مي‌باشد. حاشيه كل بازاريابي در مسير(1)، 833/1535 ريال و در مسير (2)، 857/1017 ريال و در مسير(3)، 583/1424 ريال مي‌باشد. همانطور كه مشاهده مي‌شود. حاشيه كل بازاريابي در مسير(1)، نسبت به ساير مسيرها بيشتر مي‌باشد، زيرا در اين مسير انتقال محصول هم بر اساس انتقال فيزيكي و هم بر اساس انتقال مالكيت بوده همچنين تفاوت قيمت سرمزرعه و قيمت خرده فروشي يا قيمتي كه محصول به مصرف كنندگان فروخته مي‌شود در مسير(1) نسبت به ساير مسيرها بيشتر بوده، لذا حاشيه بازاريابي درمسير(1) نسبت به ساير مسيرها بيشتر مي‌باشد.

 

 

 

 

جدول شماره (2): حاشيه عمده فروشي، خرده فروشي وكل بازاريابي زيره در

مسيرهاي مختلف بازاريابي در استان خراسان (ريال)

مأخذ: يافته هاي تحقيق

 

هزينه بازاريابيزيره در مسيرهاي مختلف بازاريابي

                      جداول شماره(3) تا (5)، نشان دهنده هزينه‌هاي بازاريابي زيره در مسيرهاي مختلف بازاريابي است. همان طوريكه از اين جداول بر مي‌آيد، هزينه‌هاي عمده بازاريابي اين محصول شامل هزينه‌هاي برداشت، خرمنكوبي، جداسازي، پاك كردن و باددادن، كيسه وكيسه گيري، درجه بندي و هزينه‌هاي بوجاري زيره در كارخانجات زيره پاك كني، حمل به مراكز عمده فروشي و خرده فروشي، هزينه‌هاي فرصت ساليانه مغازه خرده فروش و عمده فروش مي‌باشد. با توجه به اين جداول مجموع هزينه هاي بازاريابي زيره در مسيرهاي (1)، (2) و(3) به ترتيب 28/606، 35/489 و36/545 ريال مي‌باشد مسير(1)، بيشترين هزينه را در بين مسيرهاي مختلف بازاريابي دارا مي‌باشد و مسير(2) كه در آن محصول مستقيما ًتوسط مراكز عمده فروشي در اختيار مصرف كنندگان و خرده فروشان ديگر شهرستانها قرار مي‌گيرد، داراي كمترين هزينه بازاريابي مي‌باشد.

 

جدول شماره(3): هزينه خدمات بازاريابي يك كيلوگرم زيره سبز در مسير (1)

                            ماخذ : يافته هاي تحقي

جدول شماره(3): هزينه خدمات بازاريابي يك كيلوگرم زيره سبز در مسير (2)

ماخذ : يافته هاي تحقيق

 

جدول شماره(5): هزينه خدمات بازاريابي يك كيلوگرم زيره سبز در مسير (3)

ماخذ : يافته هاي تحقيق

 

سود بازاريابي زيره در مسيرهاي مختلف بازاريابي

سود بازاريابي، حاصل كم كردن هزينه هاي بازاريابي از حاشيه بازاريابي است.جدول شماره(6)، سود حاصل از فرايند بازاريابي زيره را در مسيرهاي مختلف بازاريابي به ازاء هر كيلوگرم نشان مي‌دهد. براساس جدول شماره (6)، مسير(1) بازاريابي هر چند حاشيه بازاريابي بالايي دارد، اما به علت داشتن هزينه‌هاي بالاي بازاريابي، سودآوري آن نسبت به مسير (3) كمتر است. درمسير(3) هر چند حاشيه بازاريابي آن نسبت به مسير (1) كمتر است، اما به علت اينكه هزينه هاي بازاريابي دراين مسير نسبت به مسير (1)كمتر است. سود بازاريابي آن نسبت به مسير(1) بيشتر است. در مسير(2) به علت پايين بودن حاشيه بازاريابي آن نسبت به ساير مسيرها سود بازاريابي آن نيز نسبت به ساير مسيرها كمتر مي‌باشد.

جدول  شماره(6):  سود حاصل از فرايند بازاريابي زيره در مسيرهاي

مختلف بازاريابي به ازاء هركيلوگرم (ريال)

ماخذ: يافته هاي تحقيق

 

ضريب هزينه بازاريابي زيره در مسيرهاي مختلف بازاريابي

ضريب هزينه بازاريابي نشان دهنده سهم هزينه بازاريابي در قيمت مصرف كننده است.        جدول شماره(7)، مقادير ضريب هزينه بازاريابي زيره را در مسيرهاي مختلف بازاريابي دراستان خراسان نشان مي‌دهد بر اساس اين جدول مسير(2) بازاريابي به علت پايين بودن هزينه هاي بازاريابي نسبت به ساير مسيرها ضريب هزينه بالاتري دارد. در مسير(1) و (3) هر چند قيمت دريافتي از مصرف كننده يكسان مي‌باشد، اما به علت بالابودن هزينه هاي بازاريابي مسير(1) نسبت به مسير(3)، ضريب هزينه مسير(1) از مسير(3) بيشتر مي‌باشد.

جدول  شماره(7): ضريب هزينه بازاريابي زيره در مسيرهاي

مختلف بازاريابي دراستان خراسان(ريال)

                                          مأخذ: يافته هاي تحقيق     

 

 

ضايعات زيره در مراحل مختلف بازاريابي

از نظر تئوري، كارايي بازاريابي ملازم با حداقل كردن ضايعات و هزينه است مثلاً كارايي در حمل و نقل يعني حمل با هزينه و ضايعات كمتر، كارايي در انبارداري نيز با همين مفهوم تعريف مي‌شود، لذا ميزان و ارزش ضايعات جايگاه خاصي در مباحث بازاريابي دارد. ضايعات مي‌تواند از ريزش بعد از رسيدن كامل محصول در مزرعه شروع شده و تا مغازه خرده فروشي و منازل مصرف كنندگان ادامه يابد. اولين مرحله از ضايعات در مزرعه است، عامل آن در مرحله مذكور شامل تغييرات جوي، انبارداري، آفات و بيماريها، طولاني شدن زمان برداشت، عدم رعايت مسائل زراعي، نحوه بارگيري و حمل  محصول، صدمات سطحي و لهيدگي محصول در حين حمل، آلودگي در انبارها، آلودگي در غرفه  ميدان داران و عمده فروشان مي‌باشد.جدول شماره(8)، ميزان ضايعات زيره را در حالت‌هاي مختلف بازاريابي نشان مي‌دهد. چنانكه از اين جدول بر مي‌آيد بخشي از ضايعات زيره در مزرعه و در مرحله برداشت محصول بوده كه عامل آن تغييرات جوي، آفات و بيماريها، طولاني شدن زمان برداشت مي‌باشد. با توجه به اينكه برداشت اين محصول توسط نيروي كار و به شيوه كاملا سنتي صورت مي‌گيرد، به طور متوسط ضايعات اين مرحله 8-6 درصد مي‌باشد. بخش عمده ضايعات اين محصول در مراحل بعد از برداشت مي‌باشد، كه اين ضايعات شامل ضايعات در مرحله جابجايي و حمل و نقل محصول، ضايعات در مرحله خرمنكوبي،  باددادن و جداسازي محصول، ضايعات در كارخانجات بوجاري و زيره پاك كني، ضايعات در غرفه يا انبار عمده فروشان مي‌باشد كه متوسط ضايعات بعد از برداشت زيره 17-11 درصد مي‌باشد. بنابراين در مجموع ضايعات زيره بين 17 تا 25 درصد متغير است كه به شرايط انتقال و نگهداري محصول در هر مرحله بستگي دارد.

 

جدول  شماره(8): متوسط ضايعات زيره در استان خراسان (درصد)

                                             مأخذ: يافته هاي تحقيق

 

عدم كارايي بازاريابي زيره در مسيرهاي مختلف بازاريابي

در اين مرحله سه نوع عدم كارايي بازاريابي شامل عدم كارايي فني، عدم كارايي قيمتي و عدم كارايي كل براي هر يك از مسيرهاي مختلف بازاريابي زيره محاسبه شده است. جدول شماره(9)، عدم كارايي فني، قيمتي و عدم كارايي كل مسيرهاي مختلف بازاريابي زيره را در استان خراسان نشان مي‌دهد، چنانكه از اين جدول بر مي‌آيد، مسير(3) داراي كمترين عدم كارايي فني، قيمتي و عدم كارايي كل، در بين تمام مسيرهاي مورد مطالعه مي‌باشد. بدين ترتيب در صورتي كه كشاورز شخصاً به فرايند بازاريابي زيره بپردازد، داراي بيشترين كارايي بازاريابي مي‌باشد. پس از آن بالاترين كارايي مربوط به مسير(1) است. بر اين اساس جهت مطلوبترشدن فرايند بازاريابي، شكل دهي نظام بازاريابي در قالب اقدام كشاورز به عمليات بازاررساني بهترين راه كار مي‌باشد، اما با توجه به اينكه تمام كشاورزان از ميزان توليد بالايي برخوردار نبوده و نيز با توجه به مشكل سرمايه اي موجود در بين اين گروه، فعاليت جداگانه هريك از زيره كاران براي انجام فرايند بازاريابي ممكن نمي‌باشد بدين ترتيب فعاليت واسطه‌ها، ميدان‌داران و دلالان كه از نظر كارايي در مراحل بعد قرار دارد به عنوان بهترين راه چاره مي‌باشد.

 

جدول  شماره(9): عدم كارايي فني، قيمتي وكل زيره دراستان خراسان (درصد)

               مأخذ: يافته هاي تحقيق

 

مدلهاي حاشيه بازاريابي زيره

براي تخمين توابع حاشيه بازاريابي زيره از مدلهاي افزايش قيمت، قيمت نسبي، هزينه بازاريابي و مدل فرضيه انتظارات عقلايي استفاده شده است. نتايج حاصل از تخمين اين مدلها براي محصول زيره به صورت زير مي‌باشد:

1الف) الگوي افزايش قيمت(MU):

C0250/0 +  pR 9688/0 + 352/2947-= M

 ^***(7166/1)^***( 3517/4) ^***(3055/36):SE

                           000/0= Sigif F       477/3920 =F      05/2      D=99/0       R^-2=99 /0R²=

***: معني دار با احتمال 100%

در اين مدل M حاشيه كل بازاريابي به عنوان متغير وابسته وPR  وC متغير هاي مستقل بوده كه به ترتيب قيمت خرده فروشي و بردار هزينه هاي بازاريابي مي‌باشند.  ضريب  قيمت خرده فروشي  بيانگر اين مطلب است كه اگر قيمت خرده فروشي به اندازه يك واحد تغيير نمايد، حاشيه بازاريابي نيز به اندازه 9688/0 واحد تغيير مي‌يابد يعني با افزايش قيمت خرده فروشي به اندازه يك واحد، حاشيه بازاريابي نيز به اندازه 9688/0 واحد افزايش مي‌يابد و همچنين ضريب هزينه بازاريابي بيانگر اين مطلب است كه اگر هزينه‌هاي بازاريابي به اندازه يك واحد تغيير نمايد حاشيه بازاريابي نيز به اندازه 025/0 واحد تغيير مي‌يابد. يعني با افزايش هزينه هاي بازاريابي به اندازه يك واحد، ميزان حاشيه بازار يابي به اندازه 025/0 واحد افزايش مي‌يابد. همچنين ميزان آماره ² R بيانگر اين است كه اين دو متغير ملحوظ در مدل يعني قيمت خرده‌فروشي و هزينه‌هاي بازاريابي در مجموع 99 درصد تغييرات متغير وابسته يعني حاشيه بازاريابي را توضيح مي‌دهند.

          ب) الگوي قيمت نسبي(RL)

 C123332/0 +83191/0 =M

^***(020403/0) ^***(005744/0)S.E:

(000/0) =Signif  F     2733/137=F    68/1=D    70/0=R^-2    71/0=R²

در اين مدل M حاشيه كل بازاريابي به عنوان متغير وابسته و C  متغير مستقل بوده كه بردار هزينه هاي بازاريابي مي‌باشد. ضريب هزينه بازاريابي بيانگر اين مطلب است كه اگر ضريب هزينه بازاريابي به اندازه يك واحد تغيير نمايد حاشيه بازاريابي نيز به اندازه 123332/0 واحد تغيير مي‌يابد. يعني با افزايش      هزينه هاي بازاريابي به اندازه يك واحد، ميزان حاشيه بازاريابي به اندازه 123332/0 واحد افزايش مي‌يابد. همچنين ميزان آماره ² R بيانگر اين است كه اين متغير ملحوظ در مدل يعني  هزينه هاي بازاريابي71/0 درصد تغييرات متغير وابسته يعني حاشيه بازاريابي را توضيح مي‌دهد.در هر دو مدل مذكور, معني دار بودن آماره F در سطح كمتر از يك درصد نشان مي‌دهد كه متغيرهاي  ملحوظ در مدل اختلاف معني داري با صفر داشته، لذا كل مدل رگرسيوني نيز معني دار مي‌باشد. با توجه به اينكه واريانس ناهمساني معمولا در داده هاي مقطعي بيشتر مشاهده مي‌شود، لذا اين دو مدل نيز از اين لحاظ به روش آزمون پارك و وايت آزمون شد و مشاهده گرديد كه بين اجزاء اخلال واريانس ناهمساني وجود ندارد. d محاسباتي بين du و 4-du قرار دارد، لذا خود همبستگي بين اجزاء اخلال وجود ندارد. مطابق مباني تئوريكي و تجربي يكي از علائم مشخصه همخطي، زماني است كه ² R بسيار بالا بوده، اما بعضي از ضرايب رگرسيوني از لحاظ آماري بر اساس آزمون t معني دار نباشند و از سوي ديگر آماره F كل رگرسيون را معني دار تلقي نمايد اين موارد در مدل هاي اوليه وجود داشت، لذا عواملي كه باعث ايجاد همخطي شديد مي‌شدند از مدل ها حذف گرديد. خوشبختانه همان طوريكه از آماره هاي مدل هاي نهايي پيداست اين موارد در مدل هاي نهايي نبوده، لذا همخطي مشكل زا در مدل فوق وجود ندارد. در ضمن قابل ذكر است كه مدلهاي هزينه بازاريابي و انتظارات عقلايي براي محصول زيره تخمين زده شد و چون ضرايب آنها مطابق مباني تئوريكي نبود از ذكر آنها در اين مبحث خودداري شده است .در هر يك از روابط فوق چنانكه ملاحظه مي‌گردد در تخمين مدل افزايش قيمت، متغير هاي هزينه بازاريابي و قيمت مصرف كننده داراي تاثير مستقيم و معني دار بر بر حاشيه بازاريابي مي‌باشند  و در مدل قيمت نسبي، متغير هزينه بازاريابي داراي تاثير مستقيم و معني دار بر حاشيه بازاريابي مي‌باشد.

 

 

شفافيت بازار زيره

.جدول شماره(10)، قيمت سر مزرعه، هزينه بازاريابي و قيمت خرده فروشي زيره را در مسير‌هاي مختلف بازاريابي در استان خراسان مورد مقايسه قرار مي دهد.مقايسه ارقام مندج در اين جدول  نشان مي‌دهدكه در تمام مسيرهاي مختلف بازاريابي زيره در استان خراسان به علت اينكه مجموع قيمت سرمزرعه و هزينه‌هاي بازاريابي كمتر از قيمت در خرده فروشي‌ها مي‌باشد بنابراين  مسيرهاي مورد بررسي  شفاف نبوده، كه اين امر از كارايي بازار مي‌كاهد.

جدول  شماره(10): مقايسه قيمت سر مزرعه، هزينه بازاريابي و قيمت خرده فروشي زيره

در هر يك از مسيرهاي بازاريابي خراسان (ريال)

ماخذ: يافته‌هاي تحقيق

 

مسير بازاررساني زرشك زرشك در مسيرهاي مختلف بازاريابي

نمودار (2-5)، مسير بازاررساني زرشك را در استان خراسان نشان مي‌دهد. مسيرهاي عمده بازاريابي زرشك معمولي و پفكي مشابه يكديگر بوده كه شامل (1): توليد كننده- عمده فروش-خرده فروش- مصرف كننده و (2): توليد كننده- خرده فروش- مصرف كننده مي‌باشد. لازم به ذكر است كه هر كدام از مسيرها با توجه به اهيمتشان مورد بررسي قرار گرفت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

قيمت گذاري زرشك در مسيرهاي مختلف بازاريابي

از جمله معيارهايي كه جهت بررسي ساختار بازار مورد استفاده قرار مي‌گيرد، معيار تعيين شفافيت بازار است. شايان ذكر است كه در حالت استاتيك، يا در يك زمان مشخص چنانچه قيمت در خرده فروشي با مجموع قيمت سرمزرعه و هزينه‌هاي بازاريابي برابر باشد، نتيجه گيري ميشود كه بازار شفاف و رقابتي استقيمت زرشك معمولي و پفكي در بازار سر مزرعه و محل روستا بر اساس توافق طرفين تعيين مي‌شود. متوسط قيمت توليد كننده  زرشك معمولي و پفكي در مسير(1)،كه در آن محصول از طريق خريداران محلي، دلالان، نمايندگان عمده فروش، ميدان داران و ديگر واسطه ها خريداري مي‌شود به ترتيب  4755 و252/9471 ريال مي‌باشد كه اينان نيز محصول خريداري شده را با قيمت 5925 و 67/10541 ريال در اختيار خرده فروشان قرار داده و خرده فروشان نيز محصول خريداري شده را با قيمت 6290 و 835/10895 ريال در اختيار مصرف كنندگان و خرده فروشان ديگر شهرستانها قرار مي‌دهند. در مسير ( 2 ) محصولات زرشك، كشاورز محصول توليد شده  زرشك را كه تا مدتي بعد از برداشت در انبار و يا سردخانه نگهداري نموده جهت دريافت قيمت بالاتر به مراكز خرده فروشي واقع در شهرستانها برده و با قيمتي معادل با 4866 و 744/9569 ريال در اختيار خرده فروشان زرشك معمولي و پفكي نهاده، خرده فروشان مذكور نيز محصول خريداري شده را با قيمت6290 و 835/10895 ريال در اختيار مصرف‌كنندگان و خرده فروشان ديگر شهرستانها قرار مي‌دهند.

 

جدول شماره(11): قيمت سر مزرعه، عمده فروشي و خرده فروشي يك كيلوگرم  زرشك پفكي و معمولي

 در مسيرهاي مختلف بازاريابي در استان خراسان (ريال)

ماخذ: يافته هاي تحقيق

 حاشيه بازاريابي زرشك در مسيرهاي مختلف بازاريابي

جدول شماره(12)، نشان دهنده حاشيه بازاريابي مسيرهاي مختلف بازاريابي زرشك معمولي و پفكي در سطح استان خراسان است. در مسير هاي (1)، حاشيه عمده فروشي بيش از حاشيه خرده فروشي است زيرا تفاوت قيمت سر مزرعه با قيمت عمده فروشي در اين مسير نسبت به تفاوت قيمت عمده‌فروشي با قيمت خرده فروشي بيشتر است. از طرفي بخش اعظم فعاليت هاي بازاريابي تظير بسته بندي، درجه بندي و ضد عفوني نمودن محصول در اين مسير بازاريابي قراردارد. در مسير(2) به علت آنكه كشاورز خود، اكثر فعاليت هاي بازاريابي را انجام داده، محصول را با قيمت مناسبتري به خرده فروشان شهرستانها مي‌فروشد، لذا حاشيه عمده فروشي در اين مسير صفر است و به علت آنكه تفاوت قيمت عمده فروشي با قيمت خرده فروشي نسبت به مسير(1) بيشتر بوده، لذا حاشيه خرده فروشي در مسير(2) نسبت به مسير(1) بيشتر مي‌باشد. با اين وجود به علت اينكه انتقال محصول در مسير(1) هم بر اساس انتقال فيزيكي و هم تغيير مالكيت محصول صورت گرفته، و همچنين تفاوت قيمت سر مزرعه و خرده فروشي در مسير(1) نسبت به مسير(2) بيشتر بوده، لذا حاشيه كل بازاريابي در مسير(1) نسبت به مسير(2) بيشتر مي‌باشد.

 

جدول شماره(12): حاشيه عمده فروشي، خرده فروشي و حاشيه كل بازاريابي‌زرشك‌معمولي و پفكي در

 مسيرهاي مختلف بازاريابي در استان خراسان (ريال)

ماخذ: يافته هاي تحقيق

 

هزينه هاي بازاريابيزرشك در مسيرهاي مختلف بازاريابي    

جداولشماره(13) تا (14)، نشان دهنده هزينه هاي بازاريابي زرشك معمولي در مسيرهاي مختلف بازاريابي است. همان طوريكه از اين جداول بر مي‌آيد، هزينه هاي عمده بازاريابي اين محصول شامل هزينه هاي خريد كارتن، حمل محصول از سطح روستا تا مراكز عمده فروشي و خرده فروشي،  حق العمل‌كاري و دلالي، ضد عفوني و بسته بندي، هزينه هاي خشك كردن، هزينه هاي فرصت ساليانه مغازه خرده فروش و عمده فروش و هزينه هاي فرصت سرمايه خرده فروش و عمده فروش مي‌باشد. با توجه به اين جداول مجموع هزينه هاي بازاريابي زرشك معمولي در مسيرهاي (1) و (2) به ترتيب 54/525 و09/388 ريال مي‌باشد. كه در اين بين،  مسير(1) نسبت به مسير (2) هزينه بازاريابي بيشتري دارد و مسير(2) كه در آن محصول مستقيما ًتوسط توليدكننده به مراكز خرده فروشي واقع در شهرستانها برده مي‌شود، داراي كمترين هزينه بازاريابي مي‌باشد.

 

جدول  شماره(13): هزينه خدمات بازاريابي يك كيلوگرم زرشك معمولي در مسير (1)

ماخذ : يافته هاي تحقيق

 

جدول شماره(14): هزينه خدمات بازاريابي يك كيلوگرم زرشك معمولي در مسير (2)

ماخذ : يافته هاي تحقيق

 

جداول شماره(15) تا(16)، نشان دهنده هزينه هاي بازاريابي زرشك پفكي در مسيرهاي مختلف بازاريابي است. همان طوريكه از اين جداول بر مي‌آيد، هزينه هاي عمده بازاريابي اين محصول شامل هزينه هاي خريد كارتن، جعبه، حمل از سطح روستا تا مراكز عمده فروشي و خرده فروشي، حق العمل‌كاري و دلالي، ضد عفوني و بسته بندي، هزينه هاي فرصت ساليانه مغازه خرده فروش و عمده‌فروش و هزينه هاي فرصت سرمايه خرده فروش و عمده فروش مي‌باشد. با توجه به اين جداول مجموع هزينه هاي بازاريابي زرشك پفكي در مسيرهاي (1) و (2) به ترتيب 45/524 و 351 ريال مي‌باشد. كه در اين بين مسير(1) نسبت به مسير (2) هزينه بازاريابي بيشتري دارد و مسير(2) كه در آن محصول مستقيما ًتوسط توليدكننده به مراكز خرده فروشي واقع در شهرستانها برده مي‌شود داراي كمترين هزينه بازاريابي مي‌باشد.

 

جدول  شماره(15): هزينه خدمات بازاريابي يك كيلوگرم زرشك پفكي در مسير (1)

ماخذ : يافته هاي تحقيق

 

 

جدول  شماره(16): هزينه خدمات بازاريابي يك كيلوگرم زرشك پفكي در مسير (2)

ماخذ : يافته هاي تحقيق

 

سود بازاريابيزرشك در مسيرهاي مختلف بازاريابي

سود بازاريابي حاصل كم كردن هزينه هاي بازاريابي از حاشيه بازاريابي است. جدول شماره(17)، سود حاصل از فرايند بازاريابي زرشك معمولي و پفكي را در مسيرهاي مختلف بازاريابي به ازاء هر كيلوگرم نشان مي‌دهد. بر اساس جدول (17) مسيرهاي (1) بازاريابي زرشك معمولي و پفكي هرچند حاشيه كل بازاريابي بالايي دارند، اما به علت اينكه هزينه هاي بازاريابي در اين مسير ها نسبت به ساير مسيرها بيشتر بوده، لذا سود خالص آنها نيز نسبت به مسيرهاي ديگر كمتر مي‌باشد، در مسير (2) بازاريابي زرشك پفكي و معمولي هر چند حاشيه كل بازاريابي نسبت به مسيرهاي (1) كمتر است، اما به علت اينكه هزينه هاي بازاريابي در اين مسير نسبت به مسير(1) كمتر است، لذا سود خالص بازاريابي در مسير(2) در هر دو محصول زرشك پفكي و معمولي نسبت به مسير(1) آنها بيشتر مي‌باشد. مقايسه سود بازاريابي مسيرهاي مختلف بازاريابي زرشك پفكي و معمولي در استان خراسان حاكي ازآن است كه كشاورز در صورت تمايل به سود بيشتر بهتر است با تقبل برخي هزينه هاي بازاريابي، محصول خود را شخصاً به مراكز خرده فروشي واقع در شهرستانها برده تا بتواند سود بيشتري را كسب نمايد.

جدول  شماره(17): سود حاصل از فرايند بازاريابي زرشك معمولي و پفكي در مسيرهاي مختلف

بازاريابي به ازاء هر كيلوگرم (ريال)

مأخذ: يافته هاي تحقيق

 ضريب هزينه بازاريابيزرشك در مسيرهاي مختلف بازاريابي

ضريب هزينه بازاريابي نشان دهنده سهم هزينه بازاريابي در قيمت مصرف كننده است. براساس جدول شماره(18)، ضريب هزينه بازاريابي زرشك معمولي و پفكي در مسير(2) نسبت به   مسير (1)، كمتر مي‌باشد، به عبارت ديگر در مسيري كه كشاورز خود اقدام به بازاريابي محصول نموده و شخصاً محصول را به خرده فروشي ها مي‌فروشد، سهم هزينه بازاريابي از قيمت مصرف كننده از سهم هزينه بازاريابي در قيمت مصرف كننده مسيرهاي ديگر كمتر مي‌باشد.

جدول شماره(18): ضريب هزينه بازاريابي زرشك معمولي و پفكي در مسيرهاي

مختلف بازاريابي دراستان خراسان(ريال

                   مأخذ: يافته هاي تحقيق

 ضايعاتزرشك در مراحل مختلف بازاريابي

. ضايعات زرشك  مي‌تواند از ريزش بعد از رسيدن كامل محصول در باغ  شروع شده و تا مغازه خرده فروشي و منازل مصرف كنندگان ادامه يابد. اولين مرحله از ضايعات در باغ است، عامل آن در مرحله مذكور شامل تغييرات جوي، آفات و بيماريها، طولاني شدن زمان برداشت، عدم رعايت مسائل باغباني، نحوه بارگيري و چيدن محصول، صدمات سطحي و لهيدگي محصول در حين حمل، آلودگي در انبارها، آلودگي در غرفه ميدان داران و عمده‌فروشان مي‌باشد.جداول شماره(19) و (20)، ميزان ضايعات زرشك پفكي و معمولي را در سطح استان خراسان نشان مي‌دهد. با توجه به اينكه برداشت زرشك بدليل وجود شاخه هاي متراكم خاردار و شكل خاص درختچه بسيار مشكل، وقت گير و پر هزينه است و روش متداول آن در منطقه كاملا سنتي بوده و بوسيله ضربات چوب به درختان صورت مي‌گيرد، لهيدگي و جذب گرد و غبار توسط محصول و نهايتا ًغير بهداشتي شدن آن منجر به افزايش ضايعات در اين مرحله مي‌شود. به طور متوسط ضايعات اين  مرحله 10-8 درصد مي‌باشد. بخش اعظم ضايعات زرشك پفكي و معمولي در مراحل بعد از برداشت بوده كه شامل ضايعات در مرحله جداسازي و پاك كردن، ضايعات در حمل و نقل و جابجايي محصول، ضايعات در غرفه ميدان دار و ضايعات در مغازه هاي خرده فروشي مي‌باشد، كه مقدار متوسط ضايعات هر كدام از مراحل نيز به تفكيك در جداول شماره(19) و (20)، آورده شده است. متوسط ضايعات بعد از برداشت زرشك معمولي 5/16-5/11 درصد و متوسط ضايعات بعد از برداشت زرشك پفكي 5/13-5/10 درصد مي‌باشد. بنابراين در مجموع ضايعات زرشك معمولي بين 5/26-5/19 درصد و متوسط ضايعات زرشك پفكي نيز بين 5/23-5/18 درصد متغير است كه به شرايط انتقال و نگهداري محصول در هر مرحله بستگي دارد.

 

 

جدول  شماره(19): متوسط ضايعات زرشك پفكي در استان خراسان(درصد)

              مأخذ: يافته هاي تحقيق

 

جدول شماره(20): متوسط ضايعات زرشك معمولي در استان خراسان(درصد)

             مأخذ: يافته هاي تحقيق

عدم كارايي بازاريابيزرشك در مسيرهاي مختلف بازاريابي

در اين مرحله سه نوع عدم كارايي بازاريابي شامل، عدم كارايي فني، عدم كارايي قيمتي و عدم كارايي كل براي هر يك از مسيرهاي مختلف بازاريابي زرشك معمولي و پفكي محاسبه شده است. جدول شماره(21)، عدم كارايي فني، قيمتي و عدم كارايي كل مسيرهاي مختلف بازاريابي زرشك پفكي و معمولي را در استان خراسان نشان مي‌دهد. چنانكه از اين جداول بر مي‌آيد مسير(2)، داراي كمترين عدم كارايي فني، قيمتي و عدم كارايي كل در بين تمام مسيرهاي مورد مطالعه مي‌باشد. بدين ترتيب در صورتي كه كشاورز شخصاً به فرايند بازاريابي محصول بپردازد، داراي بيشترين كارايي بازاريابي مي‌باشد. پس از آن بالاترين كارايي مربوط به مسير(1)، است بر اين اساس جهت مطلوبتر شدن فرايند بازاريابي، شكل دهي نظام بازاريابي در قالب اقدام كشاورز به عمليات بازاررساني و يا انجام آن در قالب واسطه‌ها بهترين راه كار مي‌باشد، اما با توجه به اينكه تمام كشاورزان از ميزان توليد بالايي برخوردار نبوده و نيز با توجه به مشكل سرمايه اي موجود در بين اين گروه، فعاليت جداگانه هريك از زرشك كاران براي انجام فرايند بازاريابي ممكن نمي‌باشد بدين ترتيب فعاليت واسطه ها، ميدان داران و دلالان كه از نظر كارايي در مراحل بعد قرار دارد به عنوان بهترين راه چاره مي‌باشد.

 

 

 

 

 

جدول شماره(21): عدم كارايي فني، قيمتي و عدم كارايي كل مسيرهاي مختلف

 بازاريابي زرشكمعمولي و پفكي در استان خراسان (درصد)

                  مأخذ: يافته هاي تحقيق

 مدلهاي حاشيه بازاريابي زرشك

براي تخمين توابع حاشيه بازاريابي زرشك از مدلهاي افزايش قيمت، قيمت نسبي، هزينه بازاريابي و مدل فرضيه انتظارات عقلايي استفاده شده است. نتايج حاصل از تخمين مدلهاي مختلف تابع حاشيه بازاريابي در مورد محصول زرشك به صورت زير مي‌باشد:

1الف) الگوي افزايش قيمت(MU):

C 2234/0+PR390842/0+5490/931-=M

^*(4562/0) ^**(012520/0)   ^**(6059/286) S.E

000/0=Signif   F     139/114=F     06/2=D     62/0=R^-2      63/0=R²

*      معني دار با احتمال 93%      **معني دار با احتمال 97%

در اين مدل M حاشيه كل بازاريابي زرشك، به عنوان متغير وابسته وPR  وC  متغير هاي مستقل بوده كه به ترتيب قيمت خرده فروشي و بردار هزينه هاي بازاريابي مي‌باشند. ضريب قيمت خرده فروشي  بيانگر اين مطلب است كه اگر قيمت خرده فروشي به اندازه يك واحد تغيير نمايد حاشيه بازاريابي نيز به اندازه 390842/0 واحد تغيير مي‌يابد يعني با افزايش  قيمت خرده فروشي به اندازه يك واحد ، حاشيه بازاريابي نيز به اندازه 390842/0 واحد افزايش مي‌يابد و همچنين ضريب هزينه بازاريابي بيانگر اين مطلب است كه اگر هزينه‌هاي بازاريابي به اندازه يك واحد تغيير نمايد حاشيه بازاريابي نيز به اندازه 2234/0 واحد تغيير مي‌يابد. يعني با افزايش هزينه هاي بازاريابي به اندازه يك واحد ميزان حاشيه بازاريابي به اندازه 2234/0 واحد افزايش مي‌يابد. همچنين ميزان آماره ² R بيانگر اين است كه اين دو متغير ملحوظ در مدل يعني قيمت خرده فروشي و هزينه هاي بازاريابي در مجموع  63 درصد تغييرات متغير وابسته يعني حاشيه بازاريابي را توضيح مي‌دهند.

ب) الگوي  قيمت نسبي(RL) :

C 4666/1 + (539160)=M

^**(20543/0)     (1686/7)SE:

00/0=  Signif   F    2512/152=F     87/1=D        65/0=R^-2       68/0=R²

در اين مدل M حاشيه كل بازاريابي به عنوان متغير وابسته و C متغير مستقل بوده كه بردار هزينه هاي بازاريابي مي‌باشد. ضريب هزينه هاي بازاريابي بيانگر اين مطلب است كه اگر  هزينه بازاريابي به اندازه يك واحد تغيير نمايد حاشيه بازاريابي نيز به اندازه 4666/0 واحد تغيير مي يابد. يعني با افزايش هزينه هاي بازاريابي به اندازه يك واحد، ميزان حاشيه بازاريابي به اندازه 4666/0 واحد افزايش مي يابد. همچنين ميزان آماره ² R بيانگر اين است كه اين متغير ملحوظ در مدل يعني هزينه هاي بازاريابي 68 درصد تغييرات متغير وابسته يعني حاشيه بازاريابي را توضيح مي‌دهد.در هر دو مدل مذكور, معني دار بودن آماره F در سطح كمتر از يك درصد نشان مي‌دهد كه متغيرهاي  ملحوظ در مدل اختلاف معني داري با صفر داشته، لذا كل مدل رگرسيوني نيز معني دار مي‌باشد. با توجه به اينكه واريانس ناهمساني معمولا در داده هاي مقطعي بيشتر مشاهده مي‌شود، لذا اين دو مدل نيز از اين لحاظ به روش آزمون پارك و وايت آزمون شد و مشاهده گرديد كه بين اجزاء اخلال واريانس ناهمساني وجود ندارد. d محاسباتي بين du و 4-du قرار دارد، لذا خود همبستگي بين اجزاء اخلال وجود ندارد. مطابق مباني تئوريكي و تجربي يكي از علائم مشخصه همخطي، زماني است كه ² R بسيار بالا بوده، اما بعضي از ضرايب رگرسيوني از لحاظ آماري بر اساس آزمون t معني دار نباشند و از سوي ديگر آماره F كل رگرسيون را معني دار تلقي نمايد اين موارد در مدل هاي اوليه وجود داشت، لذا عواملي كه باعث ايجاد همخطي شديد مي‌شدند از مدل ها حذف گرديد. خوشبختانه همان طوريكه از آماره هاي مدل هاي نهايي پيداست اين موارد در مدل هاي نهايي نبوده، لذا همخطي مشكل زا در مدل فوق وجود ندارد.در هر يك از روابط فوق چنانكه ملاحظه مي‌گردد در تخمين مدل افزايش قيمت، متغير هاي هزينه بازاريابي و قيمت مصرف كننده داراي تاثير مستقيم و معني دار بر حاشيه بازاريابي مي‌باشند  و در مدل قيمت نسبي، متغير هزينه بازاريابي داراي تاثير مستقيم و معني دار بر حاشيه بازاريابي مي‌باشد. بدين ترتيب در مدل افزايش قيمت و قيمت نسبي، افزايش هزينه بازاريابي و قيمت مصرف‌كننده موجب افزايش حاشيه بازاريابي  زرشك مي‌شود.

  شفافيت بازار زرشك

از جمله معيارهايي كه جهت بررسي ساختار بازار مورد استفاده قرار مي‌گيرد، معيار تعيين شفافيت بازار است. شايان ذكر است كه در حالت استاتيك، يا در يك زمان مشخص چنانچه قيمت در خرده فروشي با مجموع قيمت سرمزرعه و هزينه هاي بازاريابي برابر باشد، نتيجه گيري مي‌شود كه بازار شفاف و رقابتي است.جدول شماره(22)، قيمت سر مزرعه، هزينه بازاريابي و قيمت خرده فروشي زرشك معمولي و پفكي را در مسير هاي مختلف بازاريابي در استان خراسان مورد مقايسه قرار مي‌دهد. مقايسه ارقام مندرج در اين جدول نشان مي‌دهدكه در تمام مسيرهاي مختلف بازاريابي زرشك معمولي و پفكي در استان خراسان به علت اينكه مجموع قيمت سرمزرعه و هزينه هاي بازاريابي كمتر از قيمت در خرده‌فروشي ها مي‌باشد بنابراين  مسيرهاي مورد بررسي  شفاف نبوده، كه اين امر از كارايي بازار مي‌كاهد.

 

 

جدول  شماره(22): مقايسه قيمت سر مزرعه، هزينه بازاريابي و قيمت خرده فروشي

 زرشك معمولي و پفكي درهر يك از مسير هاي بازاريابي خراسان (ريال)

          ماخذ: يافته هاي تحقيق.

مشكلات اساسي موجود در بازابابي زيره و زرشك

1- به طور كلي در نظام بازاررساني فعلي، زيره‌كاران و زرشك‌كاران در صورت داشتن انگيزه كافي، محصول مرغوب را توليد مي‌كنند، ولي به علت حركت محصول از مجاري توزيع نامناسب، منافع توليدكننده به حداقل رسيده و از سوي ديگر مصرف كننده داخلي نيز با حداكثر قيمت محصول را خريداري مي‌كند، اين در حالي است كه خريداران خارجي محصول را با كمتر از نصف قيمت بازار جهاني دريافت مي‌كنند.

2- زيره و زرشك كاران بدليل اينكه به طور انفرادي عمل مي‌كنند و محصول هر كدام به تنهايي كم مي‌باشد، لذا بصورت انفرادي هزينه درجه بندي، بسته بندي و تبليغات نسبت به قيمت محصول زيادتر شده و در آمد كمي از فروش محصول بدست مي‌آورند.

3- زيره كاران و زرشك كاران قادر به عرضه محصولات خود بطور يكنواخت در طول سال نيستند. اين در حالي است كه تقاضا براي محصولات آنان مستمر مي‌باشد. اين عدم وجود هماهنگي به علت اتحاذ نداشتن زيره و زرشك كاران و نداشتن تشكيلات منسجم در مورد خريد و فروش، توزيع و بسته بندي مي‌باشد.

4- به دليل عدم اطلاع زيره و زرشك كاران از وضع بازار و نوسانات قيمت و بي اطلاعي از تغييرات عرضه و تقاضا، حاصل تلاش يك سال زيره و زرشك كاران عايد افرادي مي‌شود كه در امور توليد شركت ندارند.

5- به گفته صادر كنندگان به خاطر ضعف درجه بندي و بسته بندي، تمامي محصولات كشورمان از نظر قيمت پائين تر از كشورهاي اروپايي و آمريكايي و ديگر كشورهاست .

6- افزايش شديد هزينه‌هاي درجه بندي و بسته بندي محصولات از ديگر مشكلات بازاريابان و صادركنندكان مي‌باشد. از آنجا كه صادر كنندگان در آمد خود را از فروش محصولاتشان در يك بازار رقابتي كم نوسان در خارج بدست مي‌آورند بنابراين توان هماهنگ كردن درآمد و هزينه هاي خود را نداشته و براي جلوگيري از افزايش قيمت تمام شده محصول و حفظ موقعيت خود در بازار خارجي، توانايي و يا انگيزه براي سرمايه گذاري در بهبود كيفيت بسته بندي ندارند، اين امر باعث شده تا ريسك بازاررساني محصولات صادراتي بالاتر از بازاريابي داخلي گردد.

 

 پيشنهادات جهت بهبود بازاريابي زيره و زرشك

            1- با تغيير مسير بازاررساني زيره و زرشك و با تشكيل اتحاديه‌هاي محلي خريد زيره و زرشك درشهرستان‌هاي توليد كننده و تاًسيس شركت‌هاي سهامي بسته بندي، توزيع و صادرات زيره و زرشك ايران بعنوان هسته مركزي از نفوذ واسطه‌ها، دلالان و غيره در جريان مسير بازاررساني جلوگيري شده و اين عوامل از مدار بازار رساني حذف گردند. خدماتي را نيز در مناطق توليد به اعضاء خود عرضه مي‌كنند اين خدمات عبارتند از: تهيه عوامل توليد مورد نياز از قبيل كود، بذر اصلاح شده، ماشين آلات لازم، سموم دفع آفات، اعطاي تسهيلات و اعتبارات لازم، ترويج روش‌هاي صحيح توليد، برداشت محصول و نحوه خشك كردن به روش‌هاي استاندارد مي‌باشد طبيعتا با ايجاد اين سيستم زيره و زرشك‌كاران نيز از عوايد شركت سهم برده و مدار بازاررساني، كاملا شفاف مي‌گردد.

2- پيشبرد فروش از طريق اعمالي كه مصرف كننده را به خريد كالا ترغيب مي‌كند صورت مي‌گيرد. اين اعمال شامل اطلاع رساني، تشويق به مصرف كالا، يادآوري به مشتريان گذشته و تبليغ براي مشهور شدن كالاست.

3- تخمين مدل‌هاي خاشيه بازاريابي زيره و زرشك نشان داد كه تغيير قيمت خرده فروشي  نيز در افزايش حاشيه غير منطقي بازار مؤثر بوده و به عبارت ديگر با افزايش ميزان قيمت خرده فروشي در بازار بدليل پذيرش ريسك بالاتر توسط تجار و واسطه‌ها، انتظار سود بيشتري را داشته كه اين امر نيز به افزايش حاشيه بازاريابي زيره و زرشك دامن مي‌زند. لذا چنانچه دولت بتواند با اتخاذ سياست‌هايي موجبات تعديل نوسانات شديد قيمتي را فراهم نمايد امكان ورود عوامل و بنگاه‌هاي اقتصادي بيشتري در بازار  مهيا گرديده و با رقابتي تر شدن بازار، حاشيه غير منطقي بازار كاهش يافته و امكان رسيدن به تعادل قيمتي در بازار زيره و زرشك فراهم خواهد شد.

4- ايجاد و تقويت تشكل‌هاي بازاريابي زيره و زرشك با مشاركت كشاورزان بمنظور كاهش حاشيه بازاريابي و به جهت منطقي نمودن قيمت زيره و زرشك در بازار.

5- تعديل دخالت دولت در بازار بمنظور بالابردن كارايي و ايجاد شفافيت در بازار زيره و زرشك و تقويت سياست دولت در زمينه حمايت از توليد ارقام پر محصول در داخل كه پي آمدهاي افزايش توليد و كاهش قيمت تمام شده و نهايتاً به تعادل رسيدن قيمت در بازار را بدنبال خواهد داشت.

6- با توجه به شرايط اقليمي استان، با كمك‌هاي فني، آموزشي مي‌توان زارعين و باغداران را تشويق به استفاده بهينه از منابع كرده و عملكرد را افزايش داد. افزايش عملكرد و كاهش هزينه سبب قدرت رقابت محصول زيره و زرشك ايران در بازارهاي بين المللي مي‌گردد.

7- بايد زمينه‌هاي بيشتر دخالت توليد كنندگان را در امر انتقال محصول از مزرعه تا رسيدن به دست مصرف كننده نهايي فراهم ساخت. افزايش سهم كشاورزان و توليدكنندگان در ارزش افزوده محصولات را مي‌توان از طريق مشاركت بيشتر آنها در امر بازاريابي با تشكيل تعاوني‌هاي بازاريابي فراهم نمود.

8- اقدامات دولت در سرمايه گذاري يا واگذاري وام به بخش خصوصي براي فراهم آوردن دستگاه‌هاي درجه بندي، تبديل و تاًمين مواد بسته بندي مناسب در كوتاه مدت و انجام تحقيقات در زمينه شيوه‌هاي نوين بسته بندي،  مناسب با تقاضاي كشورهاي وارد كننده و تلاش وزارت كشاورزي در شناخت و ترويج رقم‌هاي بارز به منظور توليد محصولات يكنواخت و آموزش كشاورزان در كاربرد روش‌هاي به‌زراعي توصيه مي‌شود.

منابع مورد استفاده

1- بالندري، الف. (1371)، اثرات اسيد جيبرليك و اتفون بر خصوصيات ميوه و سهولت برداشت زرشك بيدانه، مؤسسه پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران، پژوهشكده خراسان .بالندري، الف. (1370)، گرد آوري و بررسي خصوصيات بوتانيكي توده هاي محلي زيره سبز، سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران، پژوهشكده خراسان.

3- تركماني، ج. (1378)، توليد و بازاريابي و عوامل مؤثر بر صادرات زعفران، مؤسسه پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران، پژوهشكده خراسان.

4- دانشور، م  و م، مظهري. (1379)، نگرشي اقتصادي- اجتماعي بر جايگاه محصولات راهبردي ويژه خراسان، مطالعه موردي محصول زرشك، اقتصاد كشاورزي و توسعه، سال هشتم، شماره 30، ص 108-89..

5- رحيميان، ح. (1369)، اثر تاريخ كاشت و آبياري در عملكرد زيره سبز، سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران، خراسان.

6- روستا، الف. (1375)، بازاريابي، تهران، انتشارات سازمان مديريت صنعتي.

7- سالم، ج. (1379)، بررسي بازاررساني انار در استان يزد، اقتصاد كشاورزي و توسعه، سال هشتم،              شماره 32، ص273

8- شيروانيان، ع و ب، نجفي. (1378)، بررسي بازاريابي گوجه فرنگي در استان فارس مطالعه موردي شهرستان فسا، اقتصاد كشاورزي و توسعه، سال هشتم، شماره 26، ص.9.

9- كاظم نژاد، م و ح، مهرابي بشر آبادي. (1378)، تحليل قيمت انواع برنج، فصلنامه علمي پژوهشي اقتصاد كشاورزي وتوسعه، شماره 25 ، ص 122-103.

10- ملاقيلابي، ع. (1371)، اثر تاريخ كاشت و فواصل رديف در عملكرد زيره سبز تحت شرايط ديم و آبي، سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران، خراسان.

11- نجفي، ب. (1377)، بازاريابي خرما در استان فارس با تأكيد بر صادرات، فصلنامه علمي- پژوهشي اقتصاد كشاورزي و توسعه، سال ششم، شماره 23، ص 40-7.

12- Charles, C.L. and D.T. Gray (1993), Temporal and spatial aggregation: alternative marketing models, American Journal of Agricultural Economics No. 75 (3) : 523-539.

13- Digby, M.P. (1989), “Marketing margins in the meat sector, England and wales 1978-1987”. Journal of Agricultural Economics, 40: 129-142.

14 Gardner. B.L. (1975), “The larn Retail Price spread in a completive food Industry”. Amer. J. Agr. Econ 57: 399-409.

15- Heien. D.M. (1980), “Markup pricing in a dynamic model of the food Industry”. Amer. J. Agr. Econ 63: 10-18.

16- O.E.E.C. (1960), Marketing of fruit and Vegetable in Spain and Turky” O.E.E.C. Publications, France.

17- Rajagopal (1992), Economic efficiency of maize marketing in tribal areas: A case study of Baster District in Madhya Pradesh, Indian Journal of Agricultural Economics, 47: 449. (Abs.).128.

18- Shepherd, G.S. and G.A. Futrell (1969), Marketing Farm Products: Economic Analysis Iowa State University, Press, Iowa.

 

 

مقاله کامل بازاریابی در ایران